آشنایی با خواص درمانی گیاه پنج انگشت

(Vitex agnus-castus)


 

آشنایی با خواص درمانی گیاه پنج انگشت

 درختچه ای زیبااست با گلهای آبی مایل به بنفش، برگهای درختچه، شبیه برگ انار بوده روی آنها سبزتر از پشت برگها است. برگهای آن پنجه ای و معمولاً ۵ برگچه دارد، میوه های آن شبیه فلفل سیاه است و بوی خاصی می دهند.

در یونان اغنیس یا chaste، به معنای طاهر، پاک معنا می گردد و در گذشته راهبان هنگام بهار در معابد خود از این گیاه به دلیل تضعیف قوای جنسی وازبین بردن شهوت در مردها استفاده می کرده اند.

میوه گیاه سابقاً تحت نام Semen agni Casti بعنوان تسکین دهنده قوای شهوانی مصرف داشته است.

ترکیبات شیمائی

فلانووئیدها، اسانس فرار، روغن چرب و ماده هومواورنیتین تأئید شده است.

فارماکولوژی

Vitex حاوی هورمون نیست، ولی ترشحات هورمونها را تحریک و فعالیت آنها را متعادل می کند. فرمول Vitex تقلیدکننده غده هیپوفیز در مورد هورمونهای Fsh،LH،LTH می باشد. از آنجا که Vitex آگونیست دوپامین است می تواند موجب مهار ترشح پرولاکتین از هیپوفیز قدامی گردد.

این گیاه می تواند تأثیرخود را مطابق با نیاز بدن اعمال کند، برای مثال درسندرم قاعدگی دردناک این گیاه موجب مقابله با آثار ترشح استروژن شده و در علائم پس از یائسگی این گیاه علائم ناشی از کمبود ترشح استروژن را جبران می سازد.

Vitex دارای مواد فیتو استروژن فعال می باشد، این اثر را از طریق نفوذ روی غدد هیپوفیزوهیپوتالاموس انجام داده و در نتیجه هورمون FsH،LH را تعدیل می نماید.

Vitex آنتاگونیست ها لوپیردول است.

موارد مصرف

دوره پیش یائسگی Perimenopause

Vitexروی غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس نفوذ کرده و هورمون FsH،LH را تعدیل نموده، این دو هورمون هیپوفیزی موجب تولید استروژن می شوند و علائم یائسگی را کنترل می کنند.Vitex از مهمترین گیاهانی است که در اروپا در درمان علائم پیش یائسگی به کار می رود.

Pms (سندرم پیش از قاعدگی)

سردرد، اضطراب، اختلال در خواب، تحریک پذیری، عصبانیت، دردپستان، گاهی اسپاسم های شکمی، نفخ، تورم که بطور معمول درتعدادی از زنان قبل از دوره قاعدگی صورت می گیرد معمولاً نشانه افزایش استروژن و کاهش پروژسترن دراین زنان می باشد

.Vitex درمانگر نشانه های مذکور می باشد.

دردپستان (Mustodynia) – اختلالات سیکل قاعدگی

غلظت های بیشتر از سطح فیزیولوژیک پرولاکتین درخون در ترشح گونادوتروپین ها مداخله نموده و موجب اختلال در رشد و تکامل فولیکولی و اوولاسیون شده منجر به عدم تعادل هورمونی می گردد که دراین حال اختلالات سیکل قاعدگی تورم و درد پستان مشاهده می شود.

پرولاکتین با اثر مستقیم روی پستانها ممکن است موجب حساس شدن و درد پستان شود،کاهش سطح پرولاکتین منجر به ترشح گونادوترپین به میزان فیزیولوژیک شده و سیکل قاعدگی را منظم کرده و اثر پرولاکتین روی بافت پستان متوقف می گردد.

از کاربردهای درمانی که برای Vitex نامبرده شده است می توان به هیپرمنوره، پلی منوره، بی نظمی قاعدگی، آمنوره ثانویه، ناباروری، فیبروم رحم، هیپرپرولاکتیمی، کمی شیر، کاهش میل جنسی زنان، آکنه اشاره نمود.

Vitex در طب سنتی

درکتاب مخزن الادویه تحت عنوان Vitex به خصوصیتهای قابض تحلیل برنده، بازکننده گرفتگی های کبدی و مغزی، نیرودهنده، اشتهاآور، بادشکن و ضدنفخ، مفید در قاعدگیهای عقب افتاده و بیماریهای رحمی اشاره گردیده از برگهای گیاه در گذشته قرصهائی تهیه می شده که سه بار در روز تا سه روز پس از زایمان به زنانی تجویز می شده که دچار بی اشتهائی شدید، ضعف و لاغری مبتلا می شده اند.

در کاهش ترشح شیر مادرشیرده، برقراری جریان طبیعی قاعدگی، خشک کردن منی، افزایش تمایلات جنسی در زنان کاربرد داشته است.

شیاف واژینال تهیه شده از برگ و میوه قاعده آور بوده و Sitzbatch آن برای تورم های رحم، مشکلات تخمدانی، واژینیت آتروفیک درمنوپوزها مؤثر است. مقدار مصرف آن ۵ گرم در روز و جهت جلوگیری از عوارض جانبی توصیه شده همراه صمغ عربی یا کتیرا مصرف گردد.

مطالعات بالینی

یکی از وسیع ترین مشکلات زنان، عوارض قبل از قاعدگی (pms) است، مصرف گیاه %۳۰ تا %۴۰ کاهش عوارض را دربر دارد.

تحقیقی در کشور آلمان در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان و فیبروم رحمی صورت گرفته و روزانه ۴۰ قطره از عصاره گیاه پنج انگشت را به مدت ۱۶۶روز به آنها تجویز نموده اند. نتایج بدست آمده نشان داد که ۹۰% کلیه عوارض به کلی مرتفع شدند. زمان متوسط اثر گذاری عصاره پنج انگشت دراین تحقیق ۲۵/۳ روز بوده است.

درمطالعه دیگری روی ۳۶ نفر خانم با روزی ۴۰ قطره بعداز سه نوبت قاعدگی، کاهش مواردی از جمله سردرد، فشار و حساس شدن سینه ها، خستگی، نفخ، افزایش اشتها، دپرسیون، پرخاشگری، دلهره، میل به خوردن شیرینی، عصبی شدن و بی حوصلگی درآنها مشاهده شد.

مصرف عصاره همراه ۲۰۰ میلی گرم  ویتامین B6 اثرات مطلوبتری را درپی داشته است. مطالعات نشانگر این است که قاعدگی های منظم بوسیله مصرف عصاره ویتاگنوس، منظم شده و میزان پرولاکتین کاهش می یابد (پرولاکتین در افرادی که این ماده بیش از اندازۀ طبیعی در آنها وجود داشته در روزهای ۵ تا ۸ و بیستم قبل و بعد از مصرف دارو سه ماه قبل و سه ماه بعد اندازه گیری شده است.)

مطالعات بالینی درطی ۴۰ سال گذشته نشان داده اند که مواد مؤثر میوه Vitex علائم یائسگی مانند: گرگرفتگی، سرگیجه، خشکی، مخاط واژن و افسردگی را کنترل می کند.

میزان و طریقه مصرف

ازعصاره میوه پنج انگشت محصولات مختلفی به صورت قطره، قرص، کپسول تهیه شده که کارآئی قطره های آن بهتر از اشکال دیگر است. مقدار مصرف معمولی قطره های آن ۴۰ قطره یک بار در روز است که می توان در صورت نیاز از مقادیر بیشتری استفاده کرد.

عملکرد دارو کند بوده و گاهی باید به صورت طولانی مصرف شود. برای نمونه در نازائی و عدم تخمک گذاری حداقل ۵ تا ۷ ماه مصرف شود. در آمنوره ثانویه باید بیش از ۲ سال مصرف شود. اثرات آن بعد از یک یا دو سیکل مشخص و پس از ۴ تا ۶ ماه به حداکثر می رسد.

عوارض جانبی

ناشی از فرآورده های گیاه بسیار محدود و اکثراً ضعیف هستند. این عوارض شامل خارش بدن، راش های پوستی، تهوع، اسهال به میزان ۱ تا ۲% در خانم ها ایجاد می شود. در تعداد اندکی از خانم ها در ماه های اول باعث پرید سنگین می شود.

موارد منع مصرف ونکات قابل توصیه

مصرف آن در بارداری با توجه به اثرات قاعده آور (تجربی) ممنوع است، از طرفی این گیاه در سه ماهه اول بارداری در کسانی که به دلیل پروژسترن ناکافی سقط داشته اند مؤثربوده است (تجربی) .Vitex نباید همراه با داروهای پروژسترونی و قرص های ضدآبستنی مصرف شود. هالوپریدول ممکن است اثرات پنج انگشت را تضعیف یا مهار کند. عصاره گیاه پنج انگشت ممکن است موجب تشدید دیسمنوره اسپاسمودیک که مربوط به pms نباشد گردد. مطالعه بر روی مادران شیرده، اثرات مفید آن را بدون ایجاد مسمومیت نشان داده است.

منابع مورد استفاده:

  1. محمدحسین عقیلی، مخزن الادویه ۱۳۸۰
  2. حسین میرحیدر، معارف گیاهی ۱۳۸۳
  3. دکترعلی زرگری گیاهان داروئی ایران ۱۳۷۹
  4. دکتر آدام کری ترجمه دکتر کامران دوامی- Pcos -1384
  5. دکتر بیتا عسگر پور، دکترسیدعلی ضیائی- احتیاط مصرف و تداخلات داروئی گیاهان داروئی ۱۳۸۴

 

منبع:  انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

 


ارسال یک پاسخ

لطفا دیدگاه خود را وارد کنید!
لطفا نام خود را در اینجا وارد کنید

چهار × دو =