مروری بر طب آیورودا و شیوه های درمانی آن
عادله مشایخی ساردو، الهه مشایخی ساردو، سعادت سالاری
چکیده
طب آیورودا یکی از شاخه های طب مکمل و یک طب کلیت گراست که هدف آن حفظ تعادل کلیت وجود انسان است. آیورودا عقیده دارد اساس تندرستی، حفظ تعادل وجود انسان است و بیماری نتیجه عدم توازن در اندام های مختلف است. برهمین اساس تمرکز اصلی در این طب بر برقراری توازن و کمک به بیماران برای در پیش گرفتن یک زندگی سالم است که برای حفظ این تعادل باید از رژیم های غذایی خاص، گیاهان دارویی، مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی (پرانایاما)، و… به طور روزانه استفاده شود. معالجات این طب شامل رژیم های غذایی، ماساژ با روغن های گیاهی، حجامت و استفاده از ملین ها و شیرودها (ریختن روغن های خاص روی پیشانی بیمار به مدت ۳۰ دقیقه) و روشهای غیردارویی مثل ذکر، مراقبه فکری و تنفس یوگایی است. این طب در همه رشته های پزشکی فعالیت می کند مانند بیماریهای داخلی، زنان، کودکان، جراحی، روا نشناسی، اختلالات جنسی و….
آیورودا ساختار واحد جسمی و ذهنی هر انسان را دوشا یا سرشت می نامد که در تمام عمر ثابت می ماند و برای پیشگیری و درمان باید این دوشاها شناخته شوند. دوشاها عبارتند از: واتا، پیتا و کافا.
واژگان کلیدی: آیورودا، تعادل بدن، دوشا
آدرس نویسنده مسئول: عادله مشایخی ساردو، دانشجوی کارشناسی پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، جیرفت، ایران E-MAIL: adele.mashayekhi@ymail.comاین نشانی پست الکترونیک دربرابر spambot ها و هرزنامه ها محافظت می شود. برای مشاهده آن شما نیازمند فعال بودن جاواسکریپت هستید.
مقدمه
طب آیورودا، یکی از شاخه های متداول طب مکمل در شرق و مجموعه ای از آگاهی ها ست که دانشمندان و سالکان هندی طی هزاران سال، به تدریج و بیشتر از طریق مراقبه فکری و درون نگری کسب و کشف کردند. واژه سانسکریت (آیو) به معنی زندگی و (ودا) به معنی دانش است و آیورودا به معنی دانش یا علم زندگی است. طب آیورودا نوعی طب کلیت گراست و پیروان این روش در یک اصل هم عقیده هستند: اساس موجودیت انسان نوعی انرژی کیهانی هوشمند است که به آن آگاهی کیهانی نیز می توان گفت. این انرژی به اشکال نر و ماده وجود دارد.
آیورودا نوعی نظام زندگی است که به علت توجهی است که بر انرژی های بالقوه و ناپیدای بدن انسان دارد.
طب آیورودا در همه رشته های پزشکی فعالیت می کند و عقیده دارد حفظ تعادل طبیعی بدن، اساس تندرستی است و بیماری نتیجۀ طبیعی عدم توازن در اندام های مختلف است. زندگی در سلامت و تعادل، کلید عمر طولانی و عاری از بیماری است. رژیم غذایی نامناسب، احساسات منفی و استرس از عمده ترین عوامل ایجاد عدم توازن به شمار می روند. این موارد منجر به تولید سمومی در بدن می شوند که تنها راه چاره آن تغییر در شیوه زندگی است.
تاریخچه
هند سرزمینی است با تنوع عقاید و مکاتب. این موضوع در زمینه علم پزشکی هم مصداق دارد. ارائه روشهای متفاوت جهت درمان بیماریها که هر کدام سابقه ای چندین هزار ساله دارد از ویژگی های طب سنتی هند است. نخستین متون علمی طب آیورودا به قرن پنجم قبل از میلاد باز می گردد. قبل از آن هم عمده ترین دست نوشته های مرتبط با درمان بیماریها بر تعالیم علمی آیورودا متکی است که قدمت آنها را حدود ۴۰۰۰ سال تخمین می زنند. اگر چه این روش درمانی در هندوستان اغلب مورد توجه افراد فقیری است که قادر به پرداخت هزینه های داروهای رایج نیستند اما در کشورهای غربی و خصوصاً ایالات متحده به قشر مرفه جامعه اختصاص دارد.
اهداف طب
هدف این طب تطبیق انرژی های درونی بدن انسان با تغییرات انرژی های محیطی و حفظ تعادل وجود انسان است. این طب بر پیشگیری از بیماریها و تقویت سیستم ایمنی بدن تأکید دارد. تعالیم آیورودا به ما می آموزد که سلامتی روند طبیعی زندگی است و برای حفظ آن باید از رژیم های غذایی خاص، گیاهان دارویی، مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی (پرانایاما) و… به طور مداوم و روزمره استفاده کرد. چنانچه این کارها به طور منظم انجام شود سیستم ایمنی تقویت می گردد و بدن به تنهایی قادر به مقابله با عوامل بیماریزا می شود.
آیورودا معتقد است طبیعت تمام احتیاجات مورد نیاز برای حفظ سلامتی را در اختیار انسان گذاشته است؛ هنگامی که انسان عاقلانه تصمیم می گیرد، طبیعت پاداش او را به شکل سلامتی و خوشبختی می دهد و در غیر اینصورت، زندگی بدون توازن منجر به بیماری می شود.
مطالعات گوناگون اثرات مفید آیورودا را در درمان بیماریها به اثبات رسانیده اند. تأثیر داروهای آیورودا نسبت به داروهای رایج پزشکی سریعتر است و به این دلیل که آیورودا سعی در برقراری تعادل درازمدت دارد مانع از عود بیماری نیز میشود. البته باید توجه داشت که داروهای این طب حتماً تحت نظر پزشک متخصص مصرف شود و هرگز نباید خودسرانه نسبت به شروع و قطع درمان اقدام نمود.
بسیاری از رشته های طب مکمل از جمله هومیوپاتی، گیاه درمانی، آوا درمانی، آب درمانی و… به نوعی از طب آیورودا بهره گرفته اند، از بستر آن برخاسته اند یا به آن پیوسته بوده اند بسیاری از مردم از طریق یوگا با آیورودا آشنا می شوند و به همین علت آنرا خواهر یوگا می نامند؛ در واقع یوگا دروازه ورود به عالم آیورودا است.
در این طب بررسی بیمار شامل؛ تاریخچه زندگی، کاوش ذهن و احساسات، معاینه کامل بدنی بررسی وضعیت اقتصادی- اجتماعی، بررسی اختر بینی برای تعیین نوع انسانی و احتمال آسیب پذیری او و آزمایشات خون، ادرار، عرق، آب دهان، خلط سینه و صدای بیمار است. طبیب آیورودایی معمولاً قبل از انجام معالجات اصلی یک یا چند مورد از کارهای زیر را برای بیمار انجام می دهد؛ روزه گیری (پرهیز از خوردن برای مدتی معین، یا پرهیز از خوردن بعضی غذاها برای مدتی یا برای همیشه)، حمام سرد یا گرم، روغن های احیا کننده پوست، رژیم غذایی پاک کننده خون، خون گیری، مسهل قوی و…. سپس داروهای گیاهی به بیمار داده می شود تا دوباره بدن او متعادل و هماهنگ گردد.
شاخه های طب آیورودا
– بیماریهای جسمی ناشی از اختلال عملکردی جسم
– تمامی اعضای جسم که بالای شانه ها قرار می گیرد
– کسالت های جسمی ناشی از مواد خارجی مانند تیغ، علف، سنگ و ناخن
– بیماریهایی که ناشی از نیش مار، عنکبوت و دیگر سم های ناشی از منابع حیوانی یا گیاهی است
– بیماریهای روانی و عفونی. این شاخه همچنین به قربانی ها و مراسم لازم برای دفع ارواح پلید می پردازد.
– بیماریهای کودکان، روشهای تطهیر شیر مادر و بیماریهای ناشی از اجرام فلکی
– بهبود بخشیدن به کیفیت بافتهای جسم و در نتیجه بالا بردن مقاومت، بالا بردن قدرت جسمی و فکری،به تأخیرانداختن فرایند پیری و حفظ تندرستی و جوانی جسم
– افزایش کیفیت و مقدار مایعات منی و یاخته های ماده و نیز روشهای افزایش میل و نشاط و باروری جنسی، درمان ناباروری و اختلالات جنسی دیگر.
درمان
معالجات آن شامل رژیم های غذایی، ماساژ با روغن های گیاهی، حجامت و استفاده از ملین ها و شیرودها (ریختن روغن های خاصی روی پیشانی بیمار به مدت حدود ۳۰دقیقه) است. این درمانها حدود ۱۰- ۳ روز ادامه می یابد تا دوباره شاهد برقراری توازن در عملکرد اعضای مختلف بدن باشیم، همچنین از درمانهای غیر دارویی مثل ذکر،مراقبه فکری (برای بیماریهای روانی )، تنفس یوگایی و دیگر روشهای سنتی نیز استفاده می شود.
عناصر سازنده جهان و سرشت انسان
مطابق فلسفه آیورودا همه چیز در جهان از ۵ عنصر اساسی تشکیل شده است: آب، آتش، هوا، زمین و فضا که به پنچامهابوتا شهرت دارند. هر کدام از این عناصر که در ساختار مخلوقات غالبتر باشند، آن را به عنوان جز اصلی تشکیل دهنده آن موجود می شناسیم. این عناصر به صورت زوج با هم ترکیب می شوند و سه خصلت عمده به نام دوشا یا سرشت را ایجاد می کنند که در بدن هر شخص یکی از این سرشتها غالب شناخته می شود و برای پیشگیری و درمان بیماری ابتدا باید این خصلت ها شناخته و معین شوند. سرشت ها در واقع همان مشخصات فیزیکی، فکری و احساسی هر انسان هستند که در وجود همگان دیده می شوند. ساختار جسمی و ذهنی انسان در هنگام انعقاد نطفه در اثر ترکیب سه دوشا که خود را در سلولهای جنسی متجلی می سازد، تعیین می شود. این ساختار پایه برای هر فرد در تمام عمرش ثابت می ماند. این سه دوشا را به نامهای واتا،پیتا و کافا تقسیم بندی می کنند که هر یک از این سه گروه احتیاجات غذایی خاصی دارند و نیازمند برنامه و شیوه زندگی متفاوتی هستند؛
سرشت واتا: لاغر اندام، پوست خشک و چروک، اغلب ضعف قدرت تصمیم گیری دارند اما خلاقیت فکری و توانایی ذهنی بالایی دارند و در حرکات و گفتار بسیار سریع هستند، عصبانیت، اضطراب، بی خوابی، و مستعد ذات الریه و یبوست هستند.
سرشت پیتا: بدن گرم، اندام متناسب، پوست چرب، اشتهای زیاد، سریعاً به وقایع پیرامون خود واکنش نشان می دهند و مستعد ابتلا به تب و بیماریهای التهابی هستند.
سرشت کافا: در نقطه مقابل واتا قرار دارند: خونسرد، بخشنده، خوش برخورد، بی علاقه به ورزش و تحرک و اغلب دچار اضافه وزن هستند، غذاهای پرچرب و پرنمک می خورند و مستعد ابتلا به سرماخوردگی و عفونت سینوس هستند.
دوشاها توارثی هستند و از طریق ژن منتقل می شوند. بعضی افراد سه دوشایی هستند؛ چون در این نوع تیپ هر سه دوشا تأثیر گذار هستند فرد از بیشترین شانس حفظ تعادل برخوردار است و البته یک امتیاز منفی هم دارند و آن این است که در صورت عدم تعادل باید هر سه دوشا را به خط در آورند. احتمال این نوع دوشا در نوزادان بیشتر است و به مرور زمان یک یا دو تا از دوشاها بر بقیه غالب می شوند و قدرت را به دست می گیرند.
سلامت روانی
در تعاریف آیورودا سلامتی روانی به شکل حالتی از سلامتی عقلی، ذهنی و روانی تعریف می شود و سطوح تکاملی روانی طی مراحل مختلف زندگی شکل می گیرند؛ تکامل حسی در طول دوره کودکی، تکامل روانی و عقلی طی مرحله جوانی و آگاهی روحانی در طول دوره سالخوردگی به دست می آیند. بیماریهای شایع روانی به این شکل دسته بندی می شوند: اختلالات روانی، تشنجی، هیجانی، افسردگی، اعتیاد به الکل و مواد مخدر، تداخل کامل جهان و محیط اطراف، از بین رفتن حواس و اغما.
نتیجه گیری
تفاوت آیورودا و اندیشه غربی در آن است که اندیشه غرب به قضاوت بیرونی اعتقاد دارد و اندیشه شرق به قضاوت درونی. بر پایه برداشت غرب، آنچه در اکثریت افراد مشترک است معیار سلامت در نظر گرفته می شود اما آیورودا معتقد است که حالت عادی هر شخص باید به صورت جداگانه بررسی شود. در شرق راه حل درک، تنها پذیرش و مشاهده و تجربه است و در غرب اعتقاد بر پرسیدن و تحلیل و نتیجه گیری منطقی است.
منابع:
- Bala chanandran p. ayurvedic drug discovery. jornal of relijion and science. ۲۰۰۷.۲(۱۲). pp: ۱۶۳۱- ۱۶۵۲.
- tildesley n.t, kennedy d.o, perry ek, et al. salvia lavandulaefolia enhances memory in healthy young volunteers. pharmacol. biochem beheva. ۲۰۰۳.۷۵ (۳). pp:۶۶۹ – ۷۴
- andrew s. maharishi ayur-veda: gurus marketing scheme promises the worled eternal perfect health. Jama. ۱۹۹۱.۲۶۶. pp:۱۷۴ –۱۷۵۰
- bhushan p and ashokd bv. ayurveda: scientific research and publication. current science.۲۰۰۹. ۹۷ (۸)
- alex h. the scientific value of ayurveda. the jornal of alternative and complementary mediine. ۲۰۰۵. ۱۱(۲) . pp :۲۲۱ – ۲۲۵
- koh d.c, armugam a, jeyaseelan k. snake venome components and their application in biomedicine. cell. mol. life sci.۶۳ (۲۴). pp:۳۰۳۰ –۴۱
- govindarajan r, vijayacumar m, pushpangadan p. antioxidant approach to disease management and the role of rasayana herbs of ayurveda. jethnopharmacol. ۲۰۰۵.۹۹(۲). pp: ۱۶۵– ۷۸
منبع: انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
