طب فراگیر
بالاخره باید به این سؤال اساسی پاسخ داد که آینده از آن کیست؟ طب رایج یا طب مکمل؟ در ابتدای بحث گفتیم که هدف یک چیز است و آن درمان بیمار یا کاهش ناراحتی او با مؤثرترین روش، در کمترین زمان و با حداقل عوارض و هزینه می‌باشد. بنابراین روشی مناسب است که بیشترین نزدیکی را به این هدف داشته باشد.
احمقانه است اگر توانایی‌های پزشکی مدرن در نجات جان انسانها را نادیده بگیریم. آینده پزشکی به هیچ مکتب خاصی تعلق ندارد بلکه آینده پزشکی به طبیبانی تعلق دارد که دست در دست یکدیگر تلاش میکنند. زمانی که یک جراح بافتها و اعضای آسیب دیده را ترمیم، پزشک داخلی داروهای لازم را تجویز و یک گیاه درمان، هومیوپاتیست و درمانگر طبیعت گرا تلاش میکنند روند دفاع و «نیروی خود درمانی» بدن را تقویت و تسریع کنند. هر چند تعداد پزشکانی که به یکی از روشهای طب رایج یا مکمل آشنا بوده و در کنار دیگر پزشکان طبابت میکنند کم است اما رو به افزایش می‌باشند.
طب فراگیر چیزی بیشتر از همزمان به کار بردن طب رایج و مکمل است بلکه یک نوع تفکر است که چرا شخص بیمار شده است و اکنون مناسب‌ترین درمان برای او چیست.
در حال حاضر بیمارستانها به صورت روز‌افزونی در حال برنامه‌ریزی برای طب مکمل و فراگیر هستند و بیمه‌های بخش سلامت نیز سودمندی گسترش خدمات طب مکمل را دریافته‌اند.
به عنوان مثال در واحد خدمات طب فراگیر در یک مرکز سرطان در آمریکا گروهی متشکل از ماساژ درمانی، موسیقی درمانی و طب سوزنی مشغول به کار هستند. بیمار ممکن است توسط هر یک از اعضاء گروه درمان شامل پزشک، پرستار، مشاور و … به این بخش ارجاع شود. یکسری درمان از قبیل تمدد اعصاب، یوگا و … نیز به بیماران سرپائی ارائه می‌شود.در آنجا چیز عجیبی نیست اگر ببینید بیمار مبتلا به درد شدید در حال دریافت متادون داخل وریدی و در عین حال ماساژ پا باشد و یا هنگام عبور از مقابل اتاق یک بیمار سرطانی مضطرب یا تنها صدای گیتار به گوشتان برسد. در یک کلام می‌توان گفت: « طب رایج یا جایگزین و … معنی ندارد. آنچه مهم است «طب» می‌باشد که بتواند به بهترین راه درمان نماید. آنچه که با موفقیت از بوته آزمایش بیرون آمد طب است؛ به هر نام که باشد، ایمنی و کارایی آن پراهمیت تر است
انواع طب مکمل
تعداد انواع مکاتب طب مکمل، سنتی و روشهای درمانی، کمکی یا جایگزین به ۱۵۷ روش می‌رسد که در اینجا به بعضی از مهمترین و شایعترین موارد، تنها اشاره‌ای می‌کنیم.
تذکر یک نکته نیز ضروری است که اغلب در طب مکمل و سنتی کلمات، اصطلاحات و مفاهیمی وجود دارد که قابل ترجمه به زبان علمی روز دنیا ( یا عبارات غربی و انگلیسی)نیستند. گاهی نیز اصطلاحات ظاهراً مشابه هستند اما مفهوم آنها فرق می‌کند. به عبارت دیگر هر مکتبی فرهنگ واژگان یا ترمینولوژی خاص خودش را دارد؛ بنابراین تطبیق یا ترجمه تحت‌اللفظی این اصطلاحات با کلمات موجود در پزشکی رایج نه تنها ضرورتی ندارد بلکه نباید انجام شود(۷) چرا که اصولاً روش فکری و دیدگاهها و فلسفه وجودی این مکاتب با یکدیگر و یا پزشکی رایج متفاوت است. بهمین دلیل روش تقسیم بندی، اصول تشخیصی و نامگذاری بیماریها نیز در اکثر این رویکردها با یکدیگر متفاوت است. آنچه که ضروری و مهم است تشخیص بیماری در هر مکتب، درمان درست و نتیجه مناسب می‌باشد.
هومیوپاتی: روشی است که بر پایه تقویت توانایی سیستم خود درمانی و دفاعی بدن یا« نیروی حیات» عمل می‌کند
برخلاف پزشکی رایج یا آلوپاتی که مبنای درمان را بر پایه سرکوب و تضاد با عامل بیماریزا می‌گذارد، درمانهای هومیوپاتی شکل رقیق شده‌ای از مواد بیولژیکی با منشاء گیاهی، حیوانی یا معدنی است که در حالت عادی می‌توانند علایم مشابه بیماری را ایجاد کنند.(۱۴) این روش کم هزینه و فاقد سمیت دارویی است که می‌تواند هم در درمان بیماریهای حاد و هم مزمن به کار رود اما بیشترین موفقیت را در درمان بیماریهای مزمن داشته است.هومیوپاتی روشی است که یک نگاه کل نگر داشته و هنگام درمان به طور همزمان تمام جنبه‌های جسمی، احساسی و روانی فرد را در نظر می‌گیرد و امروزه در غرب طرفداران زیادی پیدا کرده است.
ماساژ درمانی: از قدیمی‌ترین و ساده‌ترین مراقبتهای بهداشتی است که از هزاران سال قبل استفاده شده است. مصریان قدیم، یونانیها، چینی‌ها وهندی‌ها در طب سنتی خود از ماساژ استفاده می‌کرده‌اند. در طب سنتی ایران نیز اعمال« دَلْک» با قواعد و دستورات خاص خود به کار می‌رفته است. در طب نوین نیز تا حدودی اقدامات فیزیوتراپی شبیه ماساژ درمانی می‌باشد.
رایحه درمانی: در بسیاری از فرهنگها از «روغنهای فرار» در جهت درمان، تسکین، احساس راحتی و تمدد اعصاب استفاده شده است. جهت استحصال و استخراج این روغنها یا عطرها از روشهای خاصی بهره می‌گرفته‌اند که ابن سینا ، پزشک مشهور ایرانی بنیان گذار روش تقطیر امروزی بوده است.
کایروپراکتیک: از تکنیکهای خاصی جهت تشخیص و درمان اختلالات ستون مهره‌ها، مفاصل و عضلات استفاده میکنند. روشهای مشابه با اختلافات جزئی نیز وجود دارد. در هر حال متخصصین این رشته از فشارهای مستقیم به مهره‌های خاص در جهت رفع مشکلات مفصلی کمک می‌گیرند. این روش ریشه در یونان باستان دارد اما به کارگیری مجدد آن توسط آمریکائیها (۱۸۹۵) و بعد از آن اروپائیها باعث رواج آن در غرب شد. از علل گرایش مردم به این روش درمانی می‌توان شیوع بیماریهای مفصلی را نام بردو که پزشکی رایج در درمان آنها توفیق چندانی نداشته است.
رفلکس درمانی: این روش درمانی ریشه در مصر و چین باستان دارد که معتقد بودند دستها و پاهای انسان آیینه بدن او هستند و نقاط خاص رفلکسی در کف دست و پا با ارگانها، غدد و اعضاء بدن او ارتباط دارند و در صورت تحریک می‌توانند روی آنها تأثیر بگذارند. بنابراین با توجه به اینکه طبق تشخیص طبیب بیماری مربوط به کدام عضو بدن باشد نقطه خاصی در کف دست و پا تحریک می‌شود.
آیورودا و یوگا: آیروودا به معنی علم زندگی است و یکی از قدیمی‌ترین مکاتب پزشکی است که درشرق و غرب گسترش یافته است. ( خصوصاً در جنوب شرقی آسیا مثل بنگلادش، هند، نپال، پاکستان و سری‌لانکا). آیروودا سلامتی را چنین تعریف می‌کند: وجود تعادل بین جسم و روان در کنار گوارش طبیعی و فعالیتهای دفعی و ترشحی منظم همراه با احساس رضایت از ادراکات جسم، ذهن و روح. این مکتب صرفاً علم پزشکی نیست و در حقیقت راه و روشی برای زندگی را ارائه می‌دهد.
یوگا نوعی دستورات ذهنی و بدنی است که در اصل برای ایجاد آمادگیهای جسمی و روحی استفاده می‌شده است. ریشه یوگا در سیستم طب سنتی هند یعنی آیروودا می‌باشد که قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال دارد
در دنیای امروزی که علی‌رغم به دست آمدن وسایل راحتی جسمی، ناراحتی‌های روحی و روانی رو به افزایش گذاشته‌اند و استفاده از داروهای آرامبخش نیز با خطر مسمومیت یا اعتیاد روبروست، مکتبی مثل آیروودا و یوگا به انسان کمک می‌کند که با هماهنگ کردن جسم و روان عملکرد بهتری داشته، چگونگی پیشگیری از بیماریهای روان تنی را بیاموزد و به علاوه روش زندگی توأم با سلامت روحی و بدون عوارض دارویی و … را فراگیرد.
طب سوزنی: این مکتب که جزئی از طب سنتی چین است از حدود ۳۵۰۰ سال قبل به درمان بیماریهای مختلف پرداخته و با تعیین حدود ۳۶۵ نقطه در روی بدن، معتقد است که با تحریک آن نقاط می‌توان در کار بدن توازن برقرار کرده و اختلالات را اصلاح کرد. آنها سوزنهای خود را تا عمق ۲۵-۴ میلی‌متر در بدن فرد فرومی‌کنند.
ایشان عقیده دارند که بدن انسان دارای یک شبکه با کانالهای متعدد انرژی یاjing luoمی‌باشد که انرژی یا نیروی حیات درون آن گردش می‌کند.
به علت کاربردهای مختلف درمانی، عوارض جانبی کم، هزینه پایین و تأثیر سریع، این روش همچنان مرسوم مانده است و در حال حاضر، هم به عنوان یک روش درمانی اولیه و هم در کنار سایر روشهای درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طب معنوی؛ دعا درمانی
«معنویت» عبارت از اعتقاد به خدا یا قدرت برتر است و با مفهوم مذهب به معنای یک سری اعتقادات خاص تفاوت دارد. در حقیقت مذهب زیر مجموعه‌ای از اعتقاد به معنویت و وجود مطلق است. در طب معنوی تلاش می‌شود از طرق مختلفی قدرت دفاع بیمار و اعتماد به نفس او را افزوده و به کنار آمدن او با مشکلات و بیماریهای مزمن کمک نمایند. یکی از این راهها دعا درمانی است که تقریباً در هر فرهنگی یافت می‌شود. دعا برقراری ارتباط با کمال مطلق است، هر چند ممکن است این کمال مطلق نامهای مختلفی داشته باشد. مردم می‌توانند در هر زمان و مکانی دعا کنند، به هیچ وسیله و هزینه‌ای هم نیاز ندارد. البته باید دانست دعا یک روش جایگزین نیست بلکه مکمل سایر درمانهاست و مبتلایان به بیماریهای خطرناک نباید دعا را به عنوان خط اول درمان انتخاب کنند و درمان خود را به تأخیر بیندازند.
اکثر مردم معتقدند که دعا در بهبود آنها نقش دارد چنانکه یک مطالعه در سال ۱۹۹۶ در آمریکا نشان داد که ۸۲ درصد مردم معتقد به تاثیر دعای خود شخص در بهبود بیماری، ۷۳درصد معتقد به تاثیر بیشتر درمان با دعای دیگران، ۷۷ درصد معتقد به نقش خدا در درمان بیماریهای صعب العلاج یا خطرناک و ۶۴ درصد نیز معتقد بودند که در صورت درخواست و خواهش بیمار پرسنل درمانی نیز باید در دعا جهت بهبودی او مشارکت کنند. جالب اینکه بررسیهای مکرر و معتبر علمی نقش دعا در درمان بسیاری از ناراحتی‌های روحی و بیماریهای مزمن مثل آرتریت روماتوئید و … به اثبات رسانده است.
تعدادی از مطالعات در دانشگاه دوک نشان داد که ترکیب مشارکت فعال در یک جامعه مذهبی و دعای مکرر اثرات فوق‌العاده‌ای روی فشار خون دارد. در دانشگاه کالیفرنیا ۳۹۳بیمار قلبی را به دو دسته تقسیم کردند که یک گروه را عده‌ای دیگر دعا می‌کردند و نتیجه گرفتند که گروه مورد دعا مرگ و میر کمتر و نیاز به مداخلات پزشکی کمتر داشتند.
در یک مطالعه آینده‌نگر، دو سو کور با آزمون بالینی تصادفی( RCT) که نه بیماران و نه کادر درمانی درباره مداخله و نحوه آن اطلاعی نداشتند، تأثیر دعا بر موفقیت عمل بارورسازی درون رحمی (IVF) را بررسی کردند. جالب اینکه بیماران در بیمارستانی در شهر سؤول (کره) بستری بودند ولی از عده‌ای در آمریکا، کانادا و استرالیا خواسته شده بود برای یک گروه از آنها دعا کنند. نتیجه «میزان حاملگی دو برابر و جایگزینی تخمک به میزان دو برابر»حیرت انگیز و از نظر آماری کاملاً معنی‌دار بود.
منبع: انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
