از مزاج تا سوء مزاج(۲)

سوء مزاج های معدی و کبدی

محمد احمدی، کارشناسی ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین


 

سوء مزاج های معدی و کبدی

یکی از مسائل مهمّی که در کتب مرجع پزشکی ایرانی مطرح است، موضوع هضوم اربعه (هضم های چهارگانه) می باشد. در واقع هر غذایی که وارد بدن می شود، چهار مرحله هضم را پشت سر می گذارد تا بتواند مورد استفاده بافت ها و سلّول های بدن گردد. این چهار مرحله به ترتیب عبارتند از:

۱- هضم معدی (که در آن در بعضی صفات و کیفیات مادّه غذایی تغییر ایجاد شده و آنچه از معده خارج می شود، کیلوس نام دارد.)

۲- هضم کبدی (غذا تبدیل ماهیّت داده و تبدیل به خلط می شود. (همان چهار مایع روان و سیّال دم، صفرا، بلغم و سودا))

۳- هضم عروقی (خلط آرام آرام به صورت نوعیه عضو شبیه می شود.)

۴- هضم عضوی یا بافتی (در آن، خلط کاملاً شبیه عضو شده و مورد استفاده آن قرار می گیرد.)

هرکدام از این هضم های چهارگانه، فضول یا مادّه دفعی نیز دارند که از طرق مخصوص، از بدن دفع می گردند. مواد زائد هضم اوّل از طریق روده ها به شکل مدفوع، هضم دوم از کلیه ها به شکل ادرار و هضم سوم و چهارم از دیگر مبادی دفعی به شکل عرق، چرک، مو، ناخن، ترشّحات گوش و بینی و … از بدن خارج می شوند. بنابراین اختلال در هریک از این مراحل چهارگانه هضم باعث اختلال در تولید متعادل اخلاط شده و موجب بروز بیماری است. (۱)

همانطور که بیان شد، اخلاط نتیجه هضم دوم است. پس دو شرط برای تولید اخلاط با کیفیت مناسب وجود دارد:

۱- سلامت کامل کبد

۲- ترکیب مناسب کیلوس معدی (که خود آن به دو امر وابسته است: سلامت معده ، کیفیت و کمیت مناسب مواد غذایی مصرف شده.)

بنابراین بطور کلّی زمانی تعادل مواد معلّق در جریان خون (مثل لیپیدها، قند، اسیداوریک و…) به هم می خورد و هایپرلیپیدمی، هایپرگلایسمی و… به وجود می آید که یا در مراحل تولید اخلاط، اختلالی وجود داشته باشد و یا اعضای مصرف کننده، به درستی وظایف خود را ایفا نکنند.

اختلال در تولید اخلاط یا مربوط به غذای مصرفی است، یا اختلال در عملکرد کبد و یا معده و یا چند مورد با هم. از طرفی چون اختلال در عملکرد طبیعی هرکدام از اعضا را سوء مزاج ویژه آن عضو گویند؛ شناخت سوء مزاج ها و راه حل درمان آن ها در مراحل ابتدایی راهگشای بسیاری از مشکلات بهداشت عمومی و بیماریهای امروزی است. (۲)

شناخت سوء مزاج های معدی

۱- سوء مزاج گرم

علائم: تشنگی زیاد، خشکی دهان، اشتهای کم، هضم راحت غذای غلیظ و سنگین.

علاج: باید از مصرف زیاد غذاهای گرم و لطیف و ادویه فراوان پرهیز کرد. می توان از نوشیدنی ها و رب های کاهنده حرارت مثل شربت سکنجبین، انار، لیمو و غوره یا رب ریواس، سیب و به استفاده کرد. در کنار آن مصرف آش هایی که با سرکه و سماق و غوره درست می شوند، مفید است و نوشیدن آب خنک سود دارد.

۲- سوء مزاج سرد

علائم: ضعف هضم (احساس سنگینی و پری شکم بعد از غذا)، اشتهای زیاد، ماندن طولانی غذا در معده و عبور کُند به روده، ترش کردن، مدفوع نرم و شل و بادکرده، نفخ.

علاج: در ابتدا پرهیز از غذاهای سرد مثل ترشی ها و ماست، نوشابه و سس، برنج زیاد و مایعات سرد ضروری است. خوب جویدن غذا و خوردن غذاهایی که با زیره درست می شود و استفاده از مربای زنجبیل و گلسرخ بسیار نافع است. یک داروی کمکی، اسفند شبانگاه به میزان ۱ قاشق چایخوری به همراه یک استکان آب است.(تا ۴۰ روز).

۳- سوء مزاج مرطوب

علائم: کم تشنه شدن ، زیادی آب دهان ، عبور سریع غذا از معده به روده ، تنفر و اذیت شدن از غذاهای مرطوب ، احساس خوب با خوردن غذاهای خشک و تند و شور.

علاج: پرهیز از سردی ها و مصرف نکردن مایعات همراه غذا، خروج مادّه بیماری از معده به طریق قی (با تجویز متخصّص) و سپس مصرف مربای گلسرخ.

۴- سوء مزاج خشک

علائم: تشنگی خیلی زیاد، خشکی شدید زبان، لاغری بدن، احساس خوب با خوردن غذاهای مرطوب (مثل شیر یا ماست)، اذیت شدن با خوردن غذاهای خشک(مثل آجیل و ادویه)، حجم کم مدفوع، خشکی مدفوع.

علاج: پرهیز از غذاهای خشک و کم رطوبت، رطوبت بخشی به معده با شیر، ماء الشّعیر طبّی، میوه ها، دانه های لعابدار، شربت ها، سوپ ها و آش ها، روغن های مرطّب به شکم مالیدن.

شناخت سوء مزاج های کبدی

۱- سوء مزاج گرم

علائم: تشنگی زیاد، تلخی دهان، خشکی زبان، اشتهای کم، یبوست(سفتی و خشکی مدفوع)، ادرار پررنگ یا مایل به سرخی، گرمی پوست محل کبد(زیر دنده های راست)، داغی یا تب بدن، سوزش ادرار، سنگینی و کوفتگی اعضا، شیرینی یا شوری دهان، زردی رنگ بدن یا چهره، قی یا اسهال زرد.

علاج: پرهیز از سرخکردنی ها و ادویه فراوان، حمّام های گرم، فعالیت های بسیار سنگین، خنک کردن کبد با آب کاسنی و سکنجبین و انار میخوش(ترش و شیرین)، ضمادهای خنک مثل عصاره کدو و خیار روی کبد قرار دادن، مصرف غذاهایی که با زرشک، تمرهندی، ریواس، ماش و اسفناج درست می شوند.

۲- سوء مزاج سرد

علائم: کم تشنه شدن یا تشنه نشدن، ورم یا پف صورت، فساد رنگ چهره(بی طراوتی پوست)، سفیدی(کم رنگی) زبان و لب، سفیدی ادرار(به رنگ آب)، شکم روان(مدفوع شل)، سردی(یخ کردن) بدن.

علاج: باید معاجین گرمی که با دارچین، زیره، خولنجان، زنجبیل و… درست می شوند، مصرف شود، گوشت های پخته شده با زیره و شوید و نخود،پرهیز از گوشت گوساله، گاو و مرغ زیاد، روغن مالی با روغن های گرم، فعالیت بدنی، دفع بلغم از طریق اسهال یا ادرار(با تجویز متخصّص).

۳- سوء مزاج مرطوب

علائم: ورم(پف کردگی) صورت یا پلکها، سستی(شلی) عضلات، خواب زیاد، کندی حواس(شنوایی، بویایی و…)، سفیدی ادرار(به رنگ آب)، ضعف هضم(احساس سنگینی و پری شکم بعد از غذا)، زبان مرطوب یا بزاق زیاد، شکم روان(مدفوع شل)، عدم احساس تشنگی، احساس خوب با خوردن غذاهای خشک.

علاج: کاهش مصرف آب و مایعات و غذا بطور کلّی(روزه طبّی)، ورزش، استفاده از ادویه گرم همراه غذا، مصرف دارچین بصورت روزانه.

۴- سوء مزاج خشک

علائم: لاغری بدن، تشنگی، خشکی زبان یا دهان، کم خونی، حجم کم مدفوع(نسبت به غذای خورده شده)، یبوست، تیرگی و بی طراوتی پوست، ترس، غم، افکار بد، نبض صلب(سفت).

علاج: ایجاد لینت مزاج با خاکشیر، انجیر و آلو، روغن زیتون، روغن بادام شیرین، فلوس، غذاهایی مثل آش جو پوست کنده، اسفناج، ماست، برگ کاهو، میوه ها و خطمی، شربت های رطوبت بخش مثل نیلوفر، سکنجبین، ماء اشعیر و…. (۳ و ۴)

منابع:

۱- ناصری، محسن، رضایی زاده، حسین، چوپانی، رسول، انوشیروانی، مجید، مروری بر کلیات طب سنتی ایران، مؤسسه نشر شهر، ویرایش دوم، چاپ سوم، ۱۳۹۰٫

۲- امتیازی، مجید، ناظم، اسماعیل، کشاورز، منصور، کمالی نژاد، محمد، گوشه گیر، سید اشرف الدین، هاشم دباغیان، فتانه، شهراد بجستانی، هادی، طب سینایی و افزایش چربی خون، مجله طب سنتی اسلام و ایران، سال دوم، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۰، ۱۵۹،۱۵۵٫

۳- حکیم محمداکبر ارزانی، طب اکبری، مؤسسه احیاء طب طبیعی.

۴- نفیس بن عوض کرمانی، شرح الأسباب و العلامات، مؤسسه احیاء طب طبیعی، چاپ اوّل، ۱۳۸۷٫

 

منبع:  انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

 


ارسال یک پاسخ

لطفا دیدگاه خود را وارد کنید!
لطفا نام خود را در اینجا وارد کنید

14 + 12 =