کوتاه درباره احتباس و استفراغ

محمد احمدی، کارشناس ارشد تغذیه


 

احتباس و استفراغ :

همانطور که در مقالات قبلی گفته شد، غذایی که وارد بدن می شود، چندین مرحله هضم را پشت سر می گذارد و هر هضم فضولات مخصوص به خود را دارد.اگر این فضولات به میزان کافی از بدن خارج نشوند، به مرور زمان به بدن آسیب زده و عملکرد قوای او را مختل می کنند.مضافاً بر این که سبک زندگی جدید مردم باعث شده است که میزان موادّ سمّی ورودی به بدن زیاد شود.از دود ماشین ها و کارخانه ها گرفته تا سموم کشاورزی و هورمون های مصرفی در گوشت ها، مواد افزودنی کارخانه ای و….پس نیاز به تنقیه بدن، بیش از پیش ضروری است.

از طرفی هم می دانیم که بدن انسان دائم درحال تحلیل مواد است؛ پس اگر در درازمدّت آنچه باید در آن بماند، نماند و دفع شود؛ قوا نیز تحلیل رفته و ضعف بر جسم و روح غالب می شود.

این بود وجه نیاز به احتباس و استفراغ که دامنه آن بسیار گسترده است.چند نمونه از استفراغ های بدن که طبیعت مدبّره آنها را مدیریّت می کند از این قرارند: مدفوع، ادرار، عرق، خونریزی ماهیانه، منی، جوش، چرک گوش، مادّه گوشه چشم، عطسه، سرفه، سکسکه، خمیازه و…..

گاهی اوقات نیز طبیب که خادم طبیعت است، برای کمک به دفع فضولات اقدام به ایجاد اسهال یا تعریق یا خونگیری از طریق حجامت، فصد یا زالودرمانی و…می کند که همه یک هدف مشترک دارند و آن دفع مادّه اضافی است.

– ما اگر قوانین طبیعت را بدانیم، با آن جنگ نخواهیم کرد و مثلاً جلوی اسهالی را که کبد برای دفع فضولات ایجاد کرده است، نمی گیریم.پیشنهاد می شود برای درک بهتر مباحث طبیعت بدن و دقّت نظر حکمای ایرانی، کتاب ارزشمند استاد اسماعیل ناظم به نام «طبیعت در پزشکی ایرانی» را تهیه کرده و مطالعه نمایید.انتشارات المعی با مشارکت دانشگاه علوم پزشکی تهران، این کتاب را در بهار سال ۱۳۹۱ به زیور طبع آراسته است.

پاراگرافی که در ادامه می آید گزیده ای است از کتاب «طب اکبری» نوشته حکیم محمّد اکبر شاه ارزانی که برای تشویق مخاطب به آشنایی با اصطلاحات حکما در راستای افزایش بهره از این کتب بدن دخل و تصرف نقل گردیده است:

«نزد محقّقان عطسه حرکتی است دِماغی که بدان دفع می کند طبیعت، موذی را از وی به راه انف.لذا گفته اند عطسه مر دماغ را به منزله سِعال(سرفه) است مر شش را.شیخ[بوعلی سینا] نیز فرموده: مَن قرب موتَه، لا یَستَطیع اَن یُعَطّسَ»

بحث در این رکن از ستّه ضروریّه بسیار جالب و مفصّل است که فعلاً به آن پرداخته نمی شود.یک آشنایی مختصر کافی است و بعداً می توان در مورد هرکدام، توضیحات مبسوطی را ارائه داد.برای یادگیری تحلیلی مباحث، اسباب ایجادکننده احتباس را بصورت خلاصه از کتاب «قانونچه چغمینی» بیان کنیم:

۱- شدّت ماسکه: یعنی نیروی نگه دارنده.پس معلوم است مواد باقی می مانند و خارج نمی شوند.

۲- ضعف هاضمه و دافعه: مواد به خوبی هضم نمی شوند و نیز نیروی راننده فضولات به خارج بدن، قوّت کافی ندارد.برای نمونه اگر مزاج ذاتی کبد در فردی سرد باشد، غذای خوراکی را به خوبی هضم نمی کند؛ درنتیجه بعد از غذاخوردن، احساس سنگینی و نفخ دارد و به علّت دیرهضم شدن غذا، دیرتر گرسنه اش می شود و معمولاً اشتهایش کم است.در دفع هم این مشکل را دارد و مدّت زمان دفعش طولانی و سخت خواهد بود.(از حفظ کردن مطالب بپرهیزیم و مطالب را بصورت تحلیلی، تشریح کنیم.)

۳- تنگی مجاری: در این صورت نیز واضح است که فضولات به راحتی خارج نمی شوند.

۴- سدّه: این واژه زیاد به کار برده خواهد شد و معنی همان انسداد را می دهد.مثلاً اگر مجرای خروجی کیسه صفرا به روده بسته شود، صفرا بازپس زده شده و به خون برمی گردد و یرقان صفراوی ایجاد می شود.

۵- غلظت یا زیادی یا لزوجت مادّه: در همه این موارد، مادّه به سختی خارج می شود و زمینه ساز احتباس است.

۶- عدم احساس دفع: اگر انسان احساس دفع نکند، مواد زائد در بدنش باقی می ماند و امراض مختلفی را پدید می آورد.

۷- انصراف طبیعت به جهت دیگر: مثلاً در تابستان کسی مبتلا به تعریق شدید دستها می شود و حجم ادرارش کاهش می یابد.اینجا درواقع طبیعت به سمت دستها منحرف شده است.راه کاهش دادن تعریق دستها این است که اوّلاً مسامات(روزنه های) پوست دست را با دارویی مثل حنا یا سدر یا مورد، تنگ کنیم.بعد از آن از مدرّات بول (اختصاصاً افزاینده ادرار) مثل کاکل ذرّت یا خارخسک یا مرکّبات یا هندوانه استفاده کنیم.

نمونه دیگر بعضی خونریزی هاست.(البته این ها استفراغ است و ما می خواهیم محتَبَس کنیم نه مُستفرَغ): در هماچوری(دفع خون از ادرار) می توان فرد را حجامت کرد تا طبیعت، خون را از سمت کلیه منحرف کند.یا در خونریزی های شدید ماهیانه، می توان زیر سینه ها را بادکش کرد تا خون منحرف شده و از شدّت خونریزی کاهش یابد.(این درصورتی است که علل مختلف ایجاد هماچوری و افزایش خونریزی ماهانه بررسی و رد شده باشند و خونریزی زیاد باعث ضعف فرد شود؛ والّا یکی از علل افزایش خونریزی، زیادی خون است که طبیعت از این طریق آن را دفع می کند.)

برعکس آن در صورت احتباس حیض است که می توان چند روز قبل از شروع ایّام حیض، ساقین را بادکش کرد تا خون به سمت پایین بدن کشیده شود.

– این بود اسباب احتباس و امّا اسباب استفراغ، ضدّ این موارد است. مثلا اگر ماسکه ضعیف شود، نمی تواند مادّه را در بدن نگه دارد و به راحتی خارج می شود.

یکی از احتباس های بسیار شایع که از آن تعبیر به «اُمّ الأمراض» شده است، یبوست است. تعاریف پزشکی جدید تا ۳ روز دفع نداشتن را طبیعی می دانند. اما حکمای ایرانی اعتقاد دارند با هر وعده غذاخوردن، یک مرتبه دفع نیاز است و باید عمل دفع بدون سختی و فشار انجام شود، والّا فرد مبتلا به یبوست می باشد. با این تعریف، امروزه خیلی از مردم مبتلا به یبوست هستند.

در ایجاد یبوست، عوامل داخلی و خارجی دخیل هستند. برای پی بردن به عوامل داخلی اسباب احتباس را بار دیگر مرور کنید.

از عوامل خارجی مهم، رژیم غذایی است که از غذاهای آبکی و آش ها به سمت غذاهای خشک و بدون رطوبت رفته است. (سبک غذایی غربی که غذا با چاقو و چنگال مصرف می شود.) (آشپزخانه یعنی جایی که در آن جا آش می پزند.آش نیز سرشار از سبزی ها و فیبر است.ولی امروزه اکثریّت افراد روزانه حدّاقل یک وعده برنج می خورند؛ آن هم برنج بدون سبوس که طبیعتی خشک دارد و باعث انسداد می شود.)

نان ها نیز هرچه سفیدتر باشند (مثل لواش) یبوست بیشتری ایجاد می کنند. بنابراین مصرف نان سبوسدار مثل سنگک توصیه می شود. استفاده از پودر سبوس در برنج نیز روش خوبی است. منابع فیبر شامل غلّات سبوسدار، حبوبات، میوه و سبزی هاست که مثلاً میوه باید به جای آبمیوه مصرف شود.

از علل دیگر، مصرف نکردن مایعات کافی است. مورد دیگر، بی تحرّکی است. استفاده کردن از مسهل ها و عادت به آن ها نیز باعث می شود روده ها تنبل شوند و با ترک آن ها، یبوست ایجاد شود. از عوارض بعضی داروها نیز یبوست است؛ مثل قرص مکمّل کلسیم.

نکته مهم اینکه در همه موارد رفع سبب، راه درمان است و نه استفاده از مسهل به تنهایی.

 

منبع:  انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

 


ارسال یک پاسخ

لطفا دیدگاه خود را وارد کنید!
لطفا نام خود را در اینجا وارد کنید

5 × 1 =