بادنجان (بادمجان)

بادنجان (بادمجان)

نویسنده: طیبه فرهانی

بادنجان در کتب طب سنتی با نامهای مغذ، وغذ و درکتب فارسی قدیم به نام پاتنگان آمده است و به انگلیسی Eggplant و به عربی باذنجان نامیده می شود، گیاهی است از خانواده solanaceae با نام علمی solanum melongena L.
                                                     
گیاه بادنجان یکساله (در مناطق معتدله و سرد) یا چند ساله (در مناطق گرم و استوایی)، علفی و دارای ساقه های پوشیده از کرکهای ریز است که ارتفاع آن به ۷۰ سانتیمتر و یا بیشترمی رسد. برگها متناوب، به طول ۱۸-۱۰ سانتیمتر است، با کرکهای پنبه ای. گل ها بنفش روشن. دارای کاسه ای با لوبهای متعدد که در طی دوران رسیدن میوه به رشد کامل خود می رسد.میوه سته بزرگ، بیضوی و اغلب دراز به رنگ بنفش تیره و سیاه. دارای واریته های متعددی است و به اشکال کشیده ، قلمی ، دُلمه ای یا کُرَوی و به رنگهای مختلف می باشد . واریتۀ سیاه آن خوردنی بوده و سایر واریته هاغالبا زینتی هستند. (ارقام زرد، سبز و یا سفید). در واقع ابعاد و شکل ظاهری بادنجان در نژادهای مختلف پرورش یافته متفاوت است.  سه تا از متداولترین واریته ها که در ایران در سطح وسیعی کشت می شود عبارتند از:بادنجان قلمی، بادنجان معمولی یا آمریکایی و بادنجان دلمه ای .

شرایط کشت و تکثیر
 این گیاه بومی هندوستان است و قدمت آن را به ۱۵۰۰ سال قبل یعنی قرن پنجم میلادی تخمین زده می شود. قبل از اسلام به ایران وارد شده است ، سال ها پیش به اروپا آورده شد و در مناطق نسبتاً گرم اروپا در فضای باز یا گلخانه کشت گردیده است .در حال حاضر در اغلب کشورها و در مناطق مختلف کاشته می شود. بادنجان حساس به سرما می‌باشد بنابراین برای حداکثر برداشت باید این گیاه را در نواحی گرمسیری و یا مناطقی که دارای تابستان طولانی می‌باشند کاشت ولی با کاشتن بذر بادنجان در نواحی سرد معتدل نیز می‌توان به کشت این گیاه اقدام کرد. بادنجان را در هر خاکی می‌توان کاشت. ولی بهترین زمین برای کاشت این گیاه زمینهای دارای شن و رس که PH آن کمتر از ۵/۶ نباشد می‌باشد. تنها دو عامل در انتخاب زمین در زراعت بادنجان مهم است یکی نمدار بودن خاک یا قدرت نگاهداری رطوبت است و دیگری حاصلخیزی زیاد آن. ندرتاً به صورت خودرو یافت می شود. زمان جمع آوری این گیاه تابستان تا پاییز می باشد.
                                           
ترکیبات شیمیایی
گلیکوآلکالوئیدها: ترکیبات بالقوه سمی شامل سولانین (solanin) که از انواع سولانین، سولانینa ، β، گاکونین و توماتیدین بوده و سایر گلیکو آلکالوئیدها شامل سولامارجین، سولاسونین، سولانیدین، سولاسیدین، توماتیدین می باشد.
هیستامین با اثرات آلرژی زایی، ترکیبات فنولیک آتی اکسیدان (اسیدکلروژنیک و اسید کافئیک) با اثرات متعدد و مهم در بدن، کلروفیل و مشتقات چربی دوست آن (کلووفیل b, a، فئوفیتین، پیروفئوفیتین) و مشتقات محلول در اب کلروفیل (کلروفیلید، فئوفوربید) ، آنتوسیانین های غیر آسیله و اصلی (دلفینیدین) و آنتوسیانین های آسیله (ناسونین سیس و ترانس)، فلاونوئیدها (فلاونول و فلاون)، کارتنوئیدها (آلفا و بتاکاروتن، بتاکریپتوگزانتین و زآگزانتین)، لوتئین، تانن می باشد
در میوۀ بادنجان وجود ترکیباتی نظیر تری گونلین (trigoneline)، کولین (coline)، اسکوپولتین (scopoletin) و اسکوپارون (scoparone)  نیز به اثبات رسیده است.
بادنجان دارای ۹۲% آب، پروتئین، لیپید، گلوسید، ویتامین های A، B1، B2، C  و PP و املاح، کلسیم، منیزیم، فسفر، آهن، مس، منگنز، روی، سدیم، پتاسیم، گوگرد، کلروید می باشد (گیاهان دارویی)

افعال و خواص بادنجان از دیدگاه طب سنتی

مقوی معده و بازکنندۀ انسداد و گرفتگی های مجاری عروق بوده ،مصرف آن با  سرکه قابض شکم ، مدر بول  و با روغن  ملین طبع می باشد.   مسکن دردهای گرم، خوشبو کننده عرق وبرطرف کننده بدبویی زیربغل و کنج ران بوده، پاشیدن دنباله های خشک بادنجان بر موضع بواسیر و سایر امراض مقعده که با روغن بادام تلخ یا روغن بنفشه و یا بابونه چرب شده باشدمفید است شستشوی دست و پا باآب سیاه حاصل از خیساندن بادنجان برای رفع وخشک  کردن عرق دست و پا مفید بوده و مصرف خاکستر بادنجان سوخته با سرکه به  صورت خمیر، در زدودن زگیل مؤثر می باشد مالیدن تخم ساییده بادنجان رسیده و کاملا پخته شده ،همراه با موم و روغن بر شقاق میان انگشتان پا و پاشنه پا بسیار موثر بوده و بر طرف کننده فوری این عارضه می باشد
 از دیدگاه طب سنتی طبیعت بادنجان گرم وخشک در درجه دوم یا سوم است و به سبب غلبۀ خشکی  باعث ایجاد سودا  و بیماری سودایی می شود.  پوست را بدرنگ ، سیاه و یا زرد می گرداند. بادنجان کوچک(نارس) باعث ایجاد لکه های سیاه صورت  .سردرد  و جوشهای دهان می شود. وجود آلکالوئید سولاتین حتی مقادیرکم آن در معده های ضعیف ممکن است اختلالات مسمومیتی ضعیفی ایجاد نماید. مصرف زیاد و به تنهایی بادنجان امکان ایجاد درد پهلو، زهار، بواسیر و درد چشم سوداوی را در پی خواهد داشت. به همین علت پخت آن با گوشت و روغن و گاهی با سرکه یا آب انار ترش و شیرین توصیه شده است جهت دفع و یا کاهش عوارض آن طبق گفته حکیمان طب سنتی  بهتر است بادنجان قبل از مصرف برش داده شده و تمام قسمتهای آن نمک مالیده شود سپس ۲-۳ ساعت در آب سرد قرار داده شده تا آب سیاه یا زرد آن خارج گردد و این امر تکرار شود تا دیگر آب سیاهی خارج نشود سپس بادنجانها را کاملا شسته و با گوشت بره و بزغاله جوان یا مرغ جوان فربه و روغن گاو تازه طبخ نمایند یا در روغن سرخ نموده و بپزند سپس با سرکه یا آب انار یا اب غوره که مصلح و دافع سده هستند تناول شود.

اثرات درمانی بادنجان  در طب نوین
 

اثر بر سرطان
تحقیقات متعدد نشان داده که کلروفیل و مشتقات لیپوفیلیک شامل کلروفیل bو a، همچنین مشتقات محلول در آب شامل کلروفیلیدها، فئوفورپیدها، آنتوسیانین ها (گروهی از ترکیبات فعال زیستی بسیار کارآمد) ، ترکیبات فنولیک ،بااعمال انتی اکسیدانی و ضدجهش زایی، دوزهای غیرسمی  گلیکوآلکالوئید سولانین و تعداد دیگری از گلیکوآلکالوئیدهای استروئیدی با جلوگیری از مهاجرت و پیشروی سلولهای سرطانی ،از طریق القاء آپوپتوزیس نقش مهمی را  درروند درمان سرطان ایفا می کنند.

اثر بر قلب وعروق
طبق بررسیهای به عمل آمده بخشهای مختلف بادنجان با داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی در مهار پر اکسیداسیون کلسترول LDL نقش دارد. . یا بررسی درون فردی نیز مشخص شد که جوشانده بادنجان کلسترول کل،کلسترول LDL و لیپوپروتئین B را به طور معنی داری کاهش داد بنابر این مانع از تشکیل پلاک آترو اسکلروز و انسداد عروق گشته و باعث پیشگیری و بهبود بیماریهای قلبی عروقی می گردد

منابع

۱٫Mir heidar H. Encyclopedia of plant. Islamic culture press. 1383. Vol 1.pp:10-13.
۳٫Emami A. Shamse Ardakani M. Mehregan I.Encyclopedia of medicinal plant ( translate).Shahid beheshti university.the center of tradishnal medicin research. 1383.
۴٫ Aqili khorasani MH. Mofradate makhzan-al-advieh. Hablolmatin press. Vol 2. Pp:37-39.
۵٫ Tonokaboni M. Tohfato- al- momenin. Nashre shahr pess. 1386. pp:74.
۶٫ Ebne sina H. Ghanoon. Soroush press. 1385. Vol 2. Pp:93.
۷٫ Jorjani E. Al-Aghraz al-Tibbia val mabahess al- Alania. 1384. vol 1. pp;247.
۸٫ Ghahreman A. Chromophytes of iran. Iran university press. 1994. vol 3. pp:212
۹٫ Kwon YI, Apostolidis E, Shetty K. Invitro studies o eggplant(Solanum melongena)phenolics as inhibitors of key enzymes relevant for type 2 diabetes and hypertension. Bioresour Technol.2008; 99(8):2981-8.
۱۰٫ Mario G, Ferruzzi, Joshua Blakeslee. Digestion, absorption, and cancer preventative activity of dietary chlorophyll derivatives. Nutrition Research. 2007.vol 27.pages 1-12.
۱۱٫ Netzel M, Strass G, Janssen M, Bitsch I,Bitsch R. Bioactive anthocyanins detected in human urine after ingestion of blackcurrant juice. J. Environ Pathol Toxicol Oncol. 2001;20(2): 12. Azevedo L, Alves de lima PL, gomes JC, Stringheta PC, Ribeiro DA, Salvadori DM.Differential response related to genotoxicity between eggplant
۳٫pp:619.
۲٫Mir heidar H. Encyclopedia of plant. Islamic culture press. 1383. Vol 1.pp:10-13.
۳٫Emami A. Shamse Ardakani M. Mehregan I.Encyclopedia of medicinal plant ( translate).Shahid beheshti university.the center of tradishnal medicin research. 1383.
۴٫ Aqili khorasani MH. Mofradate makhzan-al-advieh. Hablolmatin press. Vol 2. Pp:37-39.
۵٫ Tonokaboni M. Tohfato- al- momenin. Nashre shahr pess. 1386. pp:74.
۶٫ Ebne sina H. Ghanoon. Soroush press. 1385. Vol 2. Pp:93.
۷٫ Jorjani E. Al-Aghraz al-Tibbia val mabahess al- Alania. 1384. vol 1. pp;247.
۸٫ Ghahreman A. Chromophytes of iran. Iran university press. 1994. vol 3. pp:212
۹٫ Kwon YI, Apostolidis E, Shetty K. Invitro studies o eggplant(Solanum melongena)phenolics as inhibitors of key enzymes relevant for type 2 diabetes and hypertension. Bioresour Technol.2008; 99(8):2981-8.
۱۰٫ Mario G, Ferruzzi, Joshua Blakeslee. Digestion, absorption, and cancer preventative activity of dietary chlorophyll derivatives. Nutrition Research. 2007.vol 27.pages 1-12.
۱۱٫ Netzel M, Strass G, Janssen M, Bitsch I,Bitsch R. Bioactive anthocyanins detected in human urine after ingestion of blackcurrant juice. J. Environ Pathol Toxicol Oncol. 2001;20(2): 12. Azevedo L, Alves de lima PL, gomes JC, Stringheta PC, Ribeiro DA, Salvadori DM.Differential response related to genotoxicity between eggplant
against the alterations of plasma lipoproteins, vascular morphology and vascular reactivity in hyperlipidaemic diabetic rabbit. Br. J. Pharmacol. 1993. 110, 1508-1514.
۲۰٫ Kritchevsky D, Tepper SA, Story JA. Influence of an eggplant(Solanum melongena) preparation on cholesterol metabolism in rats. Exp Pathol ( Jena). 1975;10(3-4):180-3.
۲۱٫ Zhang Y, Li Y, Cao C, Cao J, Chen W, Zhang y, Wang C, Wang J, Zhang X, Zhao X. Dietary flavonol and flavones intakes and their major food sources in Chinese adults. Nutr Cancer. 2010;62(8):1120-7.
۲۲٫ Chaiter Y, Rennert G, Fischler R, Rennert HS, Rozen G, Gruber SB, Amotz AB. Dietary intake of carotenoid isomers in Israel. Int J Vitam Nutr Res. 2007;77(6):398-405.
۲۳٫ Akanitapichat P, Phraibung K, Nucklang K, Prompitakkul S. Antioxidant and hepatoprotective activities of five eggplant varieties. Food Chem Toxicol.2010;48(10);3017-21. 24.
۲۵٫ Lee Y-M, Jeong H-J, Na H-J, Ku J-Y, Kim D-K, Chae H-J, Kim H-R, Baek S-H, Kim H-M. Inhibition of immunologic and nonimmunologic stimulation- mediated anaphylactic reactions by water extract of white eggplant (Solanum melongena).Pharmacological Research .2001,  vol 43,Num 4, pp;405-409.
۲۶٫ Feldman JM. Histaminuria from histamine- rich foods. Arch  Intern  Med. 1983;143(11):2099-102.
۲۷٫ Kiran Kumar M, Harish Babu B, Venkatesh Y. Higher histamine sensitivity in non- atopic subjects by skin prick test may result  in misdiagnosis of eggplant allergy. Immunological Investigations. 2009,vol 38, Num 1 ,pp:93-103.
۲۸٫ Harish Babu  B.N, Mahesh P.A, Venkatesh Y.P. A cross-sectional study on the prevalence of food allergy to eggplant(Solanum melongena)reveals female predominance. Clinical& Experimental Allergy.2008,Vol 38, Num 11,pp:1795-1802
۲۹٫ Blankemeyer JT, McWilliams ML, Rayburn JR, Weissenberg M, Friedman M.  Developmental toxicology of solamargine and solasonine glycoalkaloids in frog embryos. Food Chem Toxicol. 1998;36(5):383-9.