برخورد با آلرژی و رینیت آلرژیک در طب ایرانی
محمد احمدی، کارشناس ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین
بطور کلّی برطبق تعاریف جدید، آلرژی واکنش افراطی سیستم ایمنی بدن به عوامل گوناگونی است که شیوع آن در حال افزایش است. این آلرژی می تواند فصلی یا دائمی باشد. در نوع فصلی، معمولاً با آمدن بهار و پخش شدن گرده گل ها و گیاهان، آلرژی شروع می شود. آلرژی به بعضی غذاها نیز در برخی افراد بروز می کند.
درمان رایج، استفاده از آنتی هیستامین ها (برای سرکوب مادّه بیماری و خارج نشدن آن)، کورتون ها (برای سرکوب سیستم ایمنی و واکنش نشان ندادن) و ضد احتقان هاست که علائم را بطور نسبی می پوشانند.
در پزشکی ایرانی، علائم آلرژی به علائم «نزله گرم» شبیه است که ناشی از ۲ عامل داخلی و خارجی است. عامل داخلی وجود رطوبات در دِماغ (مغز) و ضعف آن برای نضج (پختن) آن رطوبات می باشد. این رطوبات با برخورد عامل خارجی که اکثراً گرماست (به همین علّت در بهار و تابستان شروع می شود)، به جریان افتاده و می خواهد از مغز خارج شود. راه خروجی نیز بینی، چشم یا حلق است. نکته بسیار مهم این است که سرکوب کردن این مواد، دفع نشدن و باقی ماندن آن ها در مغز ایجاد دور باطل کرده و مادّه بیماری را زیاد می کند. می توان گفت بسیاری از امراض ناشی از ریختن این مواد نزله ای به سایر اعضای بدن است. (مانند بیماری پروستات، کبد چرب، فیبروم رحم، دیابت و…)
انواع نزله
خوب است در اینجا اشاره ای به انواع نزله ها داشته باشیم:
نزله ها به دو دسته کلّی گرم و سرد تقسیم می شوند. نزله گرم رقیق است و معمولاً ایجاد آبریزش چشم، بینی و گاهی سوزش می کند. این نوع نزله به خاطر رقّت، سیّال است و می تواند به اندام های پایین دست بدن رفته و ایجاد بیماری کند. برای غلیظ کردن و مانع شدن از ریختن آن به اندام های تحتانی، مکیدن کتیرا یا به دانه مناسب می باشد.
نزله سرد، غلیظ است و معمولاً در فضاهای مربوط به حلق و بینی جذب شده و ایجاد سینوزیت، پولیپ بینی، گرفتگی صدا و … می کند. برای دفع آن می توان از یک ترکیب جالی (یعنی شست و شودهنده) و مرقّق (رقیق کننده) مثل شربت عسل و آبلیمو بهره برد.
چگونگی برخورد با آلرژی
همانطور که ذکر شد، علائم آلرژی در تعاریف پزشکی ایرانی، شبیه علائم نوعی از نزله گرم است؛ یعنی حرارت داخل مغز بالا رفته و رطوبات داخل آن نضج نیافته (پخته نشده) به سمت بینی یا چشم یا حلق سرازیر می شود. برای درمان آن چند مرحله وجود دارد:
پاکسازی بدن از اخلاط اضافه اگر آثار امتلاء در بدن یا مغز وجود دارد، باید با فصد و مسهل مواد زاید را از بدن خارج کرد تا دیگر مواد به سمت سر متصاعد نشود. در همین جا این نکته استخراج می شود که پرهیز یا کم خوری یکی از اصول اساسی درمان است. چون وقتی طبیعت مُدَبِّره بدن از کار هضم غذا فارغ شود، به نضج اخلاط اضافی و دفع آن ها می پردازد.
تدابیر غذایی پرخوری یکی از عوامل تشدید کننده آلرژی است. و در مقابل آن پرهیز و کم خوری (طبق مکانیزم گفته شده) از اصول درمان است.
اصلاح خواب خوابیدن در بعضی زمان ها نزله ساز است؛ مثلاً خواب اول صبح یا قبل از غروب و یا خواب با شکم پُر. همچنین خوابیدن به پشت باعث ریزش نزله ها به حلق و گاهی ستون فقرات شده و موجب دردهای پشت می شود.
هوا پرهیز از نور مستقیم خورشید در تابستان (که مواد را رقیق کرده و موجب جاری شدن آن ها می شود) و باد سرد زمستان و پاییز یا کولر در تابستان. (کلاه که در فرهنگ ما بوده و اکنون به بوته فراموشی سپرده شده است، فواید زیادی داشته است!)
لینت طبع اگر روده ها هر روز کار نکنند، مواد در بدن باقی مانده و ایجاد بیماری می کند. اگر یبوست با تدابیر غذایی و افزایش فعالیت بدنی برطرف نشد، می توان از ملیّنات خفیف مثل ترنجبین یا شیرخشت استفاده کرد.
تدابیر دارویی در خیلی از موارد نسخه ساده زیر به خوبی جواب می دهد: تا ۳ روز در ۳ وعده ماءالشعیر میل شده و غذای دیگری مصرف نشود.
روش تهیه: مقداری جوی تازه پاک شده مقشّر (پوست گرفته) را بشویند و با ۱۰ برابر آب روی شعله گذاشته تا به حدّی بجوشد که رنگ آب سرخ شود. در این حین هرچقدر کف کرد، بگیرند. سپس از پارچه صاف کرده و به قدر نیاز نوشیده شود.
( برای دانستن روش تهیه و چگونگی مصرف آن به کتاب داروهای آبدست طبیب از استاد محمّد عبادیانی صفحات ۱۱۹-۱۱۶ مراجعه کنید.)
– غذاهای دیگری که می توانند مفید باشند، غذاهایی هستند که طبع سرد داشته باشند تا با نزله حار (گرم) مقابله کنند. مانند آبدوغ خیار، آش جو و….
– مالیدن سردی ها بر پیشانی: مثل برش لیموی تازه یا خیار یا کدو و یا روغن آن ها.
– بخور سرد مثل سرکه یا بنفشه
– تقویت سیستم ایمنی و مغز: استفاده از بادام درختی، انجیر، شربت عسل، آب سیب طبیعی و تازه، میوه های تازه فصل و انواع سبزی ها (غنی از آنتی اکسیدان ها) در این مورد مناسب است. و در کنار آن پرهیز از فست فودها، غذاهای مانده، سس مایونز، نوشابه، روغن های نباتی و مایعات سرد (مخصوصاٌ اگر با یخ سرد شده باشند و بویژه بلافاصله بعد از غذا).
– بعضی مواد غذایی آلرژن هستند که شناخت آن ها لازم و مفید است: ادویه جات، بادمجان، گوجه فرنگی، کاکائو، کیوی، خربزه، بعضی پنیرها، بعضی ماهی ها، ماءالشعیر صنعتی، الکل، مواد نگه دارنده، خیار و ….
– همچنین استفاده از عطر و ادوکلن و بعضی مواد آرایشی می تواند تشدید کننده آلرژی باشد.
– استفاده از سیاه دانه بصورت خوراکی یا چکاندن روغن آن در بینی و دم کرده بعضی گیاهان ضد آلرژی مثل چای کوهی می تواند مؤثر باشد.
در نوزادان و کودکان باید مادر در غذا و سایر ستّه ضروریّه خود بنگرد و نیز از عطر و ادوکلن و مواد آرایشی آلرژن پرهیز کند. در غذای کودک نیز اصول گفته شده را رعایت کند.
حجامت در برخی موارد که مادّه با منضج آماده دفع شده است و زمان خروج آن فرارسیده، می تواند کمک کننده باشد. امّا اصول آن باید رعایت شود.
البته نوعی از حجامت به نام حجامت آلرژی نیز وجود دارد که در آن تعداد بیشتری تیغ زده شده و مادّه آلرژن به موضع حجامت مالیده می شود؛ که می توان طبق تجویز متخصّص از آن بهره برد.
حرف آخر توصیه امام رضا (سلام الله علیه) در رساله ذهبیّه یا مذهّبه:
دفع زکام زمستان با خوردن روزی ۳ لقمه عسل – بوئیدن گل نرگس – خوردن سیاه دانه.
دفع زکام تابستان با خوردن روزی ۱ عدد خیار – پرهیز از نشستن در آفتاب.
منبع: انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
