جایگاه زالو در طب سنتی ایرانیان
شیخ الرئیس ابن سینا باب مبسوطی پیرامون زالو دارد و چنین می گوید
از زالوهایی که کرک ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند پرهیز کنید زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آبهای خزه دار که محل زیست قورباغه هاست نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل آلود سیاه بوده است. زالو بهتر است،«حجامت» خون تباه را از عمق بدن بیرون می کشد. زالو را ابتدا سرازیر نگه دارید تا استفراغ کند و محتویات شکمش بیرون آید، سپس اندکی خون بره به او بدهید سپس مواد چسبنده و کثیف بدن او را با بوراکس پاک کنید] استفاده از مواد صابونی عطردار مضر است و جایی را که می خواهید زالو بگذارید با دست مالش دهید تا سرخ شود. اگر جای زالوانداختن را با گل سرشور یا خون اندود کنند، زالو بهتر می چسبد. بهتر آن است که پس از جداشدن زالو، محل گزش او را حجامت برنهید تا احیاناً اگر آزاری و عفونتی بر اثر نیش زالو عارض شده، از بین برود اگر پس از زالواندازی خون بند نمی آید مازوج سوخته، نوره، خاکستر یا سوده نرم[یا پودر باقلاو زردچوبه ] استعمال شود. زالواندازی برای بیماری های پوست از قبیل جوش ها، دمل ها، لکه های سیاه و نقطه های سیاه و سفید و… مفید است.»
در طب عامیانه نیز زالو در کوچه و بازار به فروش می رسیده و تا حدود ۳۰ سال قبل، همه می دانستند که برای علاج زخم چرکین و دمل بهترین درمان زالواندازی است. یا برای پیشگیری از فساد دهان و لثه و داشتن دندانهای محکم باید بناگوش را زالو گذاشت. مخبرالسلطنه در کتاب خاطرات و خطرات حکایتی جالب نقل می کند: «جهانگیرخان وزیر صنایع دچار قانقاریا شد و دکتر تولوزان فرانسوی (پزشک مخصوص دربار) دستور به قطع پای ایشان داد. جهانگیرخان با قطع پا مخالفت ورزیده و میرزاحسن خان، جراح باشی محله را به بالین خان آوردند. او پس از معاینه گفت به من ۱۱ روز فرصت دهید تا این پا را معالجه کنم. میرزاحسن در سه نوبت زالوی زیادی به پای بیمار انداخت و پس از ۱۱روز از وی دعوت کردند که پا را ملاحظه کند. تولوزان وقتی پا را دید، بهبود آن را تأیید کرد و از اینکه قبلاً به میرزاحسن ناسزا گفته بود معذرت خواهی کرد و ۲۰۰ تومان به میرزاحسن داد.»
دیدگاه حکیم جرجانی پیرامون زالودرمانی
جرجانی معتقد است بهترین زالو، زالوی موجود در آب های پاکیزه است و شکل او باید همانند دم موش باشد و شکم او سرخ و پشت او سبز و سرش کوچک باشد و او نیز معتقد است منفعت زالو بیشتر در بیمارهای پوستی مانند ریش بلخی، قوبا، سعفه واست
منبع:
http://d17510455.rah150.rahnemoon.com/professional/news/scientific_news_detail.php?ID=66945
زالو از نظر رازی و ابن سینا
پزشکان نام آور اسلامی چون ابن سینا و رازی اشاره های فراوانی داشته اند که با علم به زیان این جانور موارد استفاده بجا و مناسب آن را در بیماری می دانستند. در یکی از شرح حال های کتاب الحاوی آمده است که جوانی در اثر قی خون آلود به حالت احتضار افتاده بود پزشکان از وی قطع امید کرده بودند. وقتی رازی را بر بالین بیمار آوردند پس از گرفتن تاریخچه دقیق از بیمار بر وی معلوم شد که اخیراً این جوان سفری داشته و در طول راه از آب چشمه نوشیده است. دستور داد سطلی از مواد محرک و قی آور را به جوان خوراندند پس از آن او را به تخلیه نیرومند معده واداشت. در میان مواد مستفرغه زالویی که از فرط مکیدن خون جثه ای عظیم پیدا کرده بود مشاهده شد و جوان محتضر از مرگ حتمی نجات یافت.
ابن سینا در کتاب قانون به مسافران سفارش می کند که به هنگام آشامیدن آب از چاه ها و چشمه ها به ویژه در تاریکی شب دقت فراوانی کنند چون که ممکن است آلوده به زالو باشد. ابن سینا با شناخت نبو غ آمیز خود بر تمام علوم و فنون و قدمت انواع و اقسام زالوها را به رنگ و شکل و اندازه تشخیص می داده و زالو های مفید را از مضر جدا می کرده است.
او زالوهایی را که به رنگ ماش و متمایل به سبز با خطوط زرنیخی در طول پشت یا زالوی سرخ مایل به زرد با حاشیه منور یا زالوهای جگری رنگ و زالوهایی که دارای سر کوچک بوده باشند یا آنهایی که شبیه دم موش یا ملخ ریز باشند از زالوهای مطلوب و مفید معرفی می کند و معتقد است که زالوهای شکم قرمز بهتر از زالوهای پشت سبز هستند به ویژه آنکه از آب جاری گرفته شده باشند و به زعم ابن سینا زالو خون را بهتر از حجامت از عمق بدن بیرون می کشد.
ابن سینا طرز زالو گرفتن را بدین گونه شرح می دهد که پس از صید کردن و سرازیر نگهداشتن زالو برای تخلیه معده خون بره با خون جانور دیگری را به نزد او می آورند تا به عنوان پیش غذا میل کند پس از پاک کردن بدن زالو با اسفنج نرم او را در آب پاک حمام می کنند و پس از شست و شوی پوست و مالش منطقه ای که خون باید گرفته شود زالو را در محل می چسبانند.
ابن سینا سفارش می کند که مواد بند آورنده خون در هنگام زالو گرفتن باید در دسترس باشد. ابن سینا زالو گرفتن را در بیماری های پوست از قبیل جوش ها، دمل های صورت و لک و پیس سودمند می دانست.
ابن سینا از قول هندی ها نقل کرده است که پاره ای از زالوها سمی هستند. او تأکید می کند که زالوهای با سر درشت و به رنگ سرمه ای یا سبز یا دارای کرک های ریز و نرم یا زالوهایی که شبیه مارماهی با خطوط لاجوردی و به رنگ بوقلمونی هستند سمی اند و باید از آنها اجتناب شود. ابن سینا این زالوها را موجد دمل، غش، خونریزی، تب، ضعف و قرحه های بدخیم قلمداد می کند و معتقد است زالوهایی که از آب های کثیف و گل آلود شکار می شوند نامناسب هستند.
او در عوض زالوهای صید شده از آب خزه دار و محل زندگی قورباغه ها را مناسب می داند و تأکید می کند اگر کسی منکر این شد و زالوی همزیست با قورباغه را زیان آور شمرد خلاف به عرض شما رسانده و گوش به حرف او ندهید، در دایره المعارف بریتانیا برخلاف مندرجات متن قانون تصریح شده است که زالوی سمی وجود ندارد و هیچ یک از زالوها سمی نیستند.
هیچ کدام از زالوها به عنوان میزبان حدواسط انگل های انسانی شناخته نشدند ولی عادات آنها ممکن است منجر به انتقال عفونت شود از جمله شواهدی وجود دارد که زالوی بوفالو (Irudinaria manillensis) ممکن است سبب سرایت بیماری های واگیردار دام در فیلیپین شود و نیز محتمل است که سرایت بیماری های عفونی از طریق زالو به انسان صورت پذیرد و می توان تعبیر سمیت زالو را در کتاب قانون حمل بر آلودگی این جانور و نقش آن در سرایت بیماری های واگیردار دانست.
منابع: http://www.sharghnewspaper.ir/Released/86-03-27/297.htm
منبع: انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
