سیاه دانه
سیاه دانه
گیاهی است از خانواده Ranunculaceae و با نام علمی Nigella sativa به فرانسهAigelle Cultivee و Anis Noir، به انگلیسی Black Cumin وبه عربی حبه السوداء نامیده می شود.گونه N.sativa گونه ای است که معمولا کاشته می شود و گونه دیگری نیز که در ایران می روید و از نظر شکل و خواص مشابه آن است به نام Nigella Arvensis L. می باشد.
مشخصات گیاه شناسی
گیاهی است علفی یک ساله، پوشیده از کرکهای ظریف با برگهای تقسیم شده با بریدگیهای بسیار عمیـق به طـوری که برگ را به صورت نواری باریـک در می آورد. رنگ برگ آن سبز غباری، گلهای آن منفرد، برگچه های زیر گل درشت و به رنگ آبی یا سفید، گلبرگها خیلی کوچک و دانه های کوچک آن سیاه است و وقتی فشار داده می شـود بوی مطبوعـی از آن استشـمام می شود. دانه آن بیضی شکل، مثـلثـی و به رنگ سیاه در ابعاد ۲-۱ میلیمتر می باشد. ساقه های ایستاده به ارتفاع ۶۰ تا ۷۰ سانتیمترمیباشد.
شرایط کشت و تکثیر
این گیاه به سادگی با محیط جدید خو می گیرد. در اروپا و مصر و هندوستان آن را در مزارع می کارند ولی در ایران از قدیم به طور خودرو وجود داشته است و در آذربایجان و اصفهان و اراک نیز می روید. این گیاه به طور پرورشی نیز در ایران کاشته می شود. بهترین روش برای کاشت این گیاه، از طریق بذر است. بهترین زمان برای کاشت پائیزه و بهاره آن امکان پذیر است، ولی در کشت بهاره محصول بهتری خواهیم داشت. پس از تهیه بستر خاک با فاصله ۳۰ در ۳۰ سانتی متر بذرها کاشته می شوند. گاهی بذر به صورت درهم در کرت پاشیده می شود. آب و هوای گرم و تقریبا خشک نیاز دارد. مناسب ترین PH خاک برای پرورش سیاه دانه شش تا هفت و نیم است، درخاکهای رسی وشنی.
ترکیبات شیمیایی
در دانه های سیاه دانه ۳۵٪ روغن ثابت و یک گلوکوزید به نام ملانتین وحدود ۱٫۵٪ اسانس وجود دارد. ملانتین به صورت مجزا ماده ای سمی است.
سیاه دانه از دیدگاه طب سنتی
در سوم گرم وخشک، منضج (دوایی که خلط و ماده را بپزد و مهیای دفع کند)، جالی است ( باعث تحریک رطوبات لزج و دفع آنها از سطح عضو و مسامات شود. هر دوای جالی ملیّن نیز هست.) و مداومت خوردن آن هر صباح مُدِرِّ شیر و بول و حیض (دارو یا غذایی که ادرار یا حیض یا شیر را جاری کند.)، مُسقِط جنین زنده و مرده و مشیمه (پرده هایی که بچه تا هنگامی که در شکم مادر است در آن قرار دارد. این پرده بهنگام تولد کودک با وی بیرون آید). با آب و عسل جهت تَفتیت (شکستن و ریزه کردن) سنگ گرده (کلیه) و مثانه و تبهای مزمنه. و با نطرون جهت عسرالبول (شاشبند شدن) و سوخته آن جهت بواسیر خصوصا که با رب مورد بنوشند بی عدیل. و گرم کرده آن بر سر جهت زکام و بر سایر اعضا جهت تحلیل ریاح (بادها) سریع الاثر است. و بوئیدن خام آن و یا در سرکه خیسانیده آن یک شب در صره بسته(کیسه هایی که در قدیم در آن دینار و درهم می‌ریختند.) و به دستور سعوط (عطسه آور) در سرکه خیسانیده آن یک شب و صبح سائیده جهت سردرد بارد مزمن و تفتیح (گشایش) سده خیشوم (گرفتگی بینی) و زکام و نزله (التهاب حاد یا مزمن نسج مخاطی همراه با ازدیاد ترشحات معمولی یا عفونی) و لقوه (فلج عصب صورتی) بغایت نافع و بی عدیل است. و مضمضه مطبوخ آن با سرکه به تنهایی و یا با چوب صنوبر جهت درد دندان بارد(سرد) و تفتیح(گشایش) سده خیاشیم(گرفتگی بینی) و با سرکه خمر و یا انگور جهت ثآلیل(زگیل ها) و رفع خال و تَقشّر جلد(پوسته پوسته شدن پوست) و درد مفاصل و بهق (لک و پیس و برص و سعفه و قوبا مفید است) و با عسل و روغن جهت درد رحم و درد آن در حین نفاس و با روغن گل سرخ جهت انواع جَرَب(گال) و ضماد سوخته آن با موم گداخته و روغن سوسن و یا حنا و مانند آن هر دو مفید و مانع ریختن موی آن و رویاننده آنست بشرط مداومت. بوداده کوبیده جوش داده آن با روغن زیتون و صاف کرده به قدر سه چهار قطره در بینی جهت رفع زکام که عطسه بسیار باشد مجرب است.
مصلح آن در سرکه خیسانیدن آن است.
مُضر گرده(کلیه) است و از این نظر باید با کتیرا مقدار شربت آن تا دو مثقال در گرم مزاجان خورده شود.
تدبیر آن قی کردن و آشامیدن شیر می باشد.
بدل آن انیسون و نصف وزن آن تخم شبت است.
منابع:
۱- عقیلی خراسانی، مخزن الادویه، جلد سوم
۲- مرحوم دکتر رضا امیدبیگی، تولید و فرآوری گیاهان دارویی
۳- داراب یزدانی، کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی
۴- حسین میرحیدر، معارف گیاهی، جلد پنجم
۵- سید عباس میرجلیلی، شناخت گیاهان دارویی و معطر، جلد دوم
منبع: انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
