شوید ؛ داروی ضدنفخ اطفال
سیما رفیعی، کارشناسی زیست شناسی گیاهی، دانشگاه الزهرا، عضو فعال انجمن تحقیقات طب سنتی ایران
شوید
نام فارسی: شبت، شود، شوت
نام انگلیسی: Dill
نام فرانسوی: Aneth، Aneth odorant، Fenouil puant
نام علمی: Anethum graveolens
خانواده: Umbelliferae
نام های مترادف: Anethum sowa Roxb، Selinum anethum Roth، Peucedanum graveolens Benth
تاریخچه:
گویند که اصل شوید از ایران و مصر و هند بوده است و از این کشورها به کشورها و قارّههای اروپا و آمریکا رفته و کشت شده است. در اکثر کشورهای اطراف دریای مدیترانه کشت شوید رایج است. در برخی از نواحی این کشورها باد باعث پراکنده شدن بذر شوید و خودرو شدن آن شده است به طوری که در برخی از چمنزارها و یا کنارههای سنگها و پیادهروها و خانههای ییلاقی شوید میروید. در اروپا تخم شوید در پاییز میرسد و پرندگان کوچک آن را سمّی میدانند به قدری که به آن نزدیک نمیشوند. البتّه احتمال میرود که این هراس به دلیل آن باشد که از بوی تخم شوید خوششان نمیآید زیرا که تخم شوید سمّی نیست. شوید در تمام تابستان گل دارد ولی گل آن از شیره و گردِ گل کمی برخوردار است.
بر روی برگهای پاپیروس که در مصر به دست آمده نوشته شده است که مصریان قدیم شوید را مثل سبزی خوردن همراه با غذا مصرف مینمودهاند. در تورات گفته شده است که قوم بنی اسرائیل به شوید به عنوان یکی از سبزیهای مفید توجّه داشتهاند و مانند زیره از آن بهره میبردهاند. یونانیان قدیم شوید را سبزیای دارویی با خاصیّتهای اعجابانگیز میدانستند. فیثا غورث و بقراط حکیم معتقد بودند گرفتن چند برگ شوید در دست چپ انسان را از بیماری حمله و صرع محافظت میکند. در روم قدیم هم شوید نشانهٔ سرزندگی، شادابی و لذّت بوده است. به همین خاطر گلادیاتورها به جستجوی روغن آن بودهاند تا شاید بتوانند به وسیله آن قدرتمند شوند!
پیروان مکتب پزشکی سالرن عقیده داشتند که شوید بادشکن است و افراد چاق را لاغر میکند. ماتیول هم عقیده داشته است که اگر کسی دچار سکسکه شود باید نخست مقداری تخم شوید را در آتش ریخت و سوزاند، سپس به فردی که دچار سکسکه شده است گفت که از دود به دست آمده نفس بکشد. به این ترتیب مشکل وی هم رفع خواهد شد.
طبیعت:
در دوم گرم و خشک است.
گیاه شناسی:
گیاهى است یکساله به ارتفاع ۱۰۰- ۴۰ سانتىمتر. ساقه آن قائم استوانه اى بى کرک داراى شیارهاى عمودى برگها متناوب، پهنکبرگ به تقسیمات ریز نخ شکل نازک تقسیم شده به رنگ سبز تیره و بى کرک. گلهاى آن کوچک زردرنگ که به صورت گروهى مانند چتر در انتهاى شاخه گلدهنده قرار دارد. میوه آن تخم مرغى شکل، مسطح به ابعاد ۴- ۳* ۳- ۲ میلىمتر و به رنگ قهوهاى روشن. در کنارههاى میوه لبهاى مانند بال به رنگ زرد روشن وجود دارد. شوید به طور خودرو در مناطق مختلف ایران در سائین قلعه، تبریز، خراسان، اترک، بین شیروان، بجنورد و در تفرش مىروید و تقریبا در تمام مناطق کشور به طور پرورشى کاشته و تولید مى شود.
روش تکثیر:
تکثیر شود از طریق کاشت بذر آن انجام مى گیرد و معمولا ۱۲- ۱۰ روز پس از بذرکارى بذرها جوانه مىزنند. قوه نامیه بذر شود ۴- ۳ سال در صورتى که در محل خشک و مناسبى نگهدارى شود حفظ مى شود. شود را در هر فصلى مىتوان کاشت و یا معمولا در دو فصل که مناسبترین است مى کارند، در بهار و در پاییز. در بهار در فروردین و در پاییز اوایل مهر بذر کاشته مى شود. در زمستان چون شود سرما را تحمل نمى کند، باید روى گیاهها را با برگ خشک و خاشاک پوشانید که ریشه و ساقه گیاه از سرما محفوظ بماند. در کشت بهاره پس از اینکه ۲- ۱ محصول برگ برداشت شود، گیاه را مى گذارند که به بذر برود.
ترکیبات شیمیایی:
از نظر ترکیبات شیمیایى در دانه شوید وجود تانن و یک ماده رزینى و یک اسانس روغنى فرار متشکل از لیمونن و کتون و کاروون و یک ماده چرب گزارش شده است. در برگهاى شوید فلاندرن وجود دارد. مقدار اسانس دانه شوید در حدود ۴- ۳ درصد وزن دانه است. بررسى دیگرى نشان مى دهد که در اسانس شوید ماده آنتول وجود دارد. طبق بررسى هاى دیگرى که روى شوید هندوستان به عمل آمده مقدار اسانس دانه شوید ۵/ ۳- ۳ درصد بوده است. ریشه آن نیز داراى اسانس است که ۹۵ درصد اسانس ریشه را آلفا-بتا-پىنن تشکیل مى دهد و همچنین از برگهاى شوید در حدود ۰۶۲/۰ درصد اسانس به دست آمده که قسمت عمده آن را مواد ترپن یا آلفا فلاندرن تشکیل مى دهد ولى کاروون در آن دیده نشده است.
مصارف درمانی شوید :
۱٫ محلل است.
۲٫ اعتدال دهنده اخلاط است.
۳٫ بازکننده گرفتگى ها و انسداد است.
۴٫ مسکن دلپیچه و دردهاى سرد مى باشد.
۵٫ قاعده آور است و ترشح ادرار را زیاد مى کند.
۶٫ براى تنگى نفس و سکسکه امتلایى و ضعف معده و کبد و طحال و سنگ کلیه و مثانه و بیماریهاى آلات تناسلى مفید است.
۷٫ برطرف کننده مشکلات گوارشی، اسپاسم، تب، سرماخوردگی، سرفه، برونشیت، مشکلات کبدی است.
۸٫ برای درمان زخم معده، حدود ۱۰ روز متوالی صبح و ظهر و شب هردفعه بالغین یک قاشق چای خوری از پودر آن را تناول نمایند، بیماری معالجه خواهد شد؛ اما اگر بانوان همین مقدار تخم شوید را هر روز مدت دو تا سه ماه مصرف کنند، برای همیشه قاعدگی و تخمک گذاری آن ها قطع شده پیشگیری از آبستنی خواهد کرد.
۹٫ خوردن آن با عسل براى دفع سموم و کمک به قى کردن و اخراج اخلاط غلیظ از معده مفید است.
۱۰٫ از بذر شوید به عنوان معطر، بادشکن، محرک و مقوى معده و ضد نفخ بخصوص براى بچه ها استفاده مى شود.
۱۱٫ مخلوطى از عسل خشک و کره و شوید براى جنون تجویز مى شود.
۱۲٫ اسانس روغنى شوید ضدکرم قوى است و براى کشتن کرم قلابدار مفید است.
۱۳٫ خوردن دمکرده برگ تازه یا خشک آن و تخم آن براى پراکنده کردن بادها و تحلیل آنها از تمام زوایاى بدن و درد پشت و کلیه و مثانه و ازدیاد ترشح ادرار و تسکین دلپیچه و قطع آشفتگى حال که ناشى از هضم نشدن غذا و جوشیدن آن باشد و سکسکه بلغمى امتلایى مفید است.
۱۴٫ اگر شوید را ساییده با عسل بپزند تا سفت شود و روى پوست شکم بمالند مانند مسهل به آسانى عمل مى کند.
۱۵٫ نشستن در دمکرده برگ و تخم آن براى بیمارى هاى رحم و تحلیل بادهاى کلیه و مثانه و بیضه ها مفید است.
۱۶٫ ریختن قطره عصاره آن در گوش براى امراض گوش نافع است.
۱۷٫ جانشین برگ شوید تخم شوید و روغن شوید است. براى این کار عصاره برگ تازه شوید با روغن زیتون به نسبت مساوى مخلوط و با آتش ملایم مى جوشانند تا آب آن تمام شود، ولى باید مراقبت شود که نسوزد. و یا برگ تازه آن را در روغن زیتون پرورده نمایند و مکرر تجدید کنند که خوب پرورده شود. این روغن براى درد مفاصل و اعصاب و نرم کردن سفتى ها بسیار مؤثر است.
۱۸٫ تخم شوید از برگ آن گرمتر و خشکتر است. در غذاها و ترشىها براى اصلاح معده مفید است.
۱۹٫ تخم سوخته آن از تخم آن هم گرمتر و خشکتر است و خوردن آن با عسل براى امراض مقعده و بواسیر نافع است.
۲۰٫ ضماد آن با خاکستر شیشه براى خرد کردن سنگ مثانه و رفع اختلالات ترشح ادرار یا عسر البول مجرب است.
۲۱٫ گرد آن زخمهاى تر و چرکین را خشک مىنماید و براى زخم آلت تناسلى مرد بسیار مؤثر است.
۲۲٫ دمکرده تخم شوید براى تسکین درد معده، رفع دلپیچه اطفال، رفع کم شدن شیر زنان، بى خوابى اثر مفید دارد.
۲۳٫ مصرف آن در دمکرده ۱۸- ۴ گرم تخم آن در هزار گرم آب است که ۳- ۲ فنجان در روز بعد از هر غذا مصرف شود.
۲۴٫ جوشانده ۱۰۰- ۵۰ گرم در هزار گرم آب از برگ و سرشاخه شوید براى استعمال خارجی مستعمل است.
۲۵٫ استفاده از این گیاه اثر بسیار مطلوبى در کم کردن چربىها و کلسترول خون دارد.
۲۶٫ برگ شوید را به اندازه مساوى با گل بابونه دم کرده و روزى سه فنجان به نوبت نوشیده شود و یا خشک آنها را با نبات ساییده و صبح و ظهر و شب هر بار یک قاشق خورده شود. درد کمر تا زانو یا سیاتیک یا عرق النساء را درمان مىکند. براى آرامش اعصاب مفید است.
۲۷٫ براى رفع لقّى دندانها برگ آن را در سرکه پخته، هم خورده شود و هم مقدارى از آن بر لثه ها ضماد شود.
۲۸٫ تخم شوید را جهت تهیه ادویه و به عنوان بادشکن مصرف و جهت تهیه آب مقطر مصرف مى کنند.
احتیاطات:
۱٫ در صورت استفاده بر روی پوست ممکن است باعث ایجاد تحریکات پوستی شود.
۲٫آب شوید تازه می تواندموجب حساسیت زیاد پوست به نور خورشید شود و در نتیجه خطر ابتلا به آفتاب سوختگی و سرطان پوست را افزایش دهد.
۳٫ مصرف تخم شوید در دوران بارداری خطرناک است زیرا می تواند باعث شروع قاعدگی و سقط جنین شود.
۴٫ استفاده از شوید ممکن است ایجاد واکنش های آلرژیک در افرادی که به گیاهان خانواده هویج حساسیت دارند کند، از جمله این گیاهان: گشنیز، زیره سیاه، کرفس و رازیانه می باشد.
۵٫ شوید براى گرم مزاجان مضر است و خوردن دمکرده آن مغز و بینایى و معده و کلیه و مثانه را ضعیف مىکند و اسپرم را کم مى کند و زیاده روی در خوردن آن اسپرم را قطع مى کند لذا از این نظر باید با آبلیمو و سکنجبین و آبغوره و ترشى ها خورده شود و سردمزاجان باید با قرنفل و دارچین و عسل بخورند.
مصلحات:
آبلیمو، آبغوره، ترشی های طبیعی، سکنجبین ساده.
منابع
- Webmd.com
- حاجی شریف، احمد (۱۳۸۶)، اسرار گیاهان دارویی، تهران، انتشارات حافظ نوین
- دکتر رجحان، محمد صادق (چاپ دوم ۱۳۷۷)، درمان به وسیله گیاهان دارویی، تهران، ناشر مرکز فرهنگی آبا
- رونجه، امین (۱۳۷۳)، درمان با گیاهان از نظر طب قدیم وجدید، ترجمه محمدجواد نجفی، تهران، ناشر اسلامیه
- کتب طبی انتزاعی، جمعی از نویسندگان
- میرحیدر، حسین (۱۳۸۵)، معارف گیاهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
منبع: انجمن تحقیقات طب سنتی ایران