خفقان ( طپش قلب ) : اسباب و علل، دلائل و علائم، علاج(۲)

محمد احمدی، مدیر کارگروه تغذیه انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

طپش قلب

مادّه غیر خلطی: ریحی سبک و ساده­ تر است. بخاری نیز ناشی از بخارات سوداوی است.

تدابیر خفقان ریحی و بخاری:

۱-تدابیر سوءتنفس بلغمی

۲- تدابیر سوءتنفس دخانی

۳-تدابیر مالیخولیای مراقی به شکل خفیف­تر

۴-تقویت قلب

۵-نوشیدن ماءالشعیر با شکر به مدّت چند روز

۶-استفاده از غذای لطیف مانند شوربای مرغ با نان

۷-پرهیز از مُنفِخات

ورم گرم: درابتدا بصورت خفقان ظاهر شده و بعد نیز غشی و هلاکت به­دنبال دارد.

ورم سرد: شبیه ورم گرم؛ با این تفاوت که سرعت پیشروی آن کمتر است.

تفرّق الأتّصال و سدّه: در مجاری خون و روح قلبی و حوالی آن و در عروق خشنه از اجزای ریه رخ می­دهد. اکثرا در شریان وریدی است و گاهی به سبب ورم عضو مجاور می­باشد.

تدابیر خفقان سدّی:

۱-استفاده از غذای لطیف مانند شوربای مرغ با نان

۲-استفاده از عرق گاوزبان و گلاب به­جای آب

شدّت حس قلب(ذکی و قوی شدن حس دل): با اندک اذیّتی که به دل می­رسد، از آن منفعل شده و می طپد. مثلا کیفیات حارّه یا بارده و امور نفسانیّه اگرچه اندک باشد، خفقان آورد. گاهی ذکاء حس بدان درجه می­رسد که از ابخره غذا و اخلاط، قلب ایذا یافته و خفقان ایجاد می­شود. و گاهی نیز از خوردن آب سرد، بطپد؛ جهت ذکاء حس.

*هرچند قوّت حس خوب است؛ لیکن از آن جهت که تشویش می­آورد، تدارک آن ضروری است.

تدابیر:

۱-از آن جهت که ذکاء حس به سبب رقّت روح ایجاد می­گردد، برای تغلیظ باید از غذاهای غلیظ مانند حلیم و کلّه پاچه استفاده کرد.

۲-تقویت قلب با مقویات قلب و قابضات، به حسب حرارت و برودت

۳-استفاده از غذاهای مخدّر

ضعف قلب: خون یا منی زیاد از بدن خارج شدن یا استفراغ خلط دیگر به افراط یا سوءتدبیر در اکل و شرب و درنتیجه خون زیاد رقیق متولّد شدن و فساد پذیرفتن و ایجاد شدن خفقان.

*نکته: هر رطوبتی که زیاده بر مقدار از بدن خارج شود، در قلب ضعف می­افزاید و چون قلب ضعیف می­شود؛ از هر اندک چیز منفعل می­گردد، تاحدّی که از بخارات غذائیه ایذا یافته و می­طپد.

تدابیر:

۱-استفاده از غذاهای جیّد چاق­کننده مانند ماءاللحم و گوشت برّه و جوجه مرغ و بزغاله و زرده تخم­مرغ نیم­برشت

۲- استفاده از غذاهای کثیرالغذا مانند شلغم

۳- استفاده از غذاهای شیرین برحسب مزاج و میزان تحمّل آن

۴- استفاده از مفرّحات حار، بارد، رطب و یابس برحسب سبب با عرقیات مناسب مزاج

۵-استفاده از شربت­های مقوّی و مفرّح قلب مانند شربت آناناس

۶-استفاده از مواد غذایی مفتّح و قاطع بلغم مانند چغندر و زردک

۷-پرهیز از گرسنگی

*** فرق بین ذکاء حس قلب و ضعف آن: در ذکاء حس، بدن سالم بوده و افعال به صحّت و قوّت و عافیت است و نبض عظیم و دارای قوّت می­باشد. به خلاف ضعف که اسباب ضعف درپیش افتاده باشد و آثار آن پیدا بود.

اسباب غریبه: مثل خفقان حادث از اوجاع(دردهای) قیحیه و انتقالات مواد اورام مجاور و از شرب سموم و حادث از لسع (گزیدن) حیوانات و حادث از کرم شکم، خصوصا که به اعلی مواقف غذا برآیند و ابخره ردیّه آن­ها به قلب رسد و از براز (مدفوع) مجتمع در امعا(روده­ها).

خفقان شرکی: گاهی به مشارکت غلاف آن است، بطوری که ورم رخو (سست) یا صلب در آن عارض شود. گاهی به مشارکت معده است که در فم معده، خلط لزج زجاجی یا لذّاع (گزنده) صفراوی باشد و یا آنکه غذا در معده فاسد شود و یا آنکه خلطی در معده باشد و یا بثور در دهانه معده وجود داشته باشد و یا در فم آن، از اثر قی شدید، سستی و رخاوت ایجاد شود و اعضای دیگر که اذیت آن­ها به قلب می­رسد.

تدابیر:

۱-تقویت قلب

۲-درصورت مشارکت معده، تقویت قلب و معده انجام شود.

۳-درصورت اجتماع خلط غلیظ در معده، استفاده از مزوّرات و تقویت قلب و معده انجام شود. و درصورت همراه بودن صفرا با بلغم نیز از مزوّرات استفاده شده و بعد از تنقیه، از رب­های مطفی حرارت مقوّی قلب و معده مانند رب سیب و به و لیمو استفاده شود.

۴-درصورت اجتماع صفرای لذّاع در معده، ایجاد لینت طبع و تقویت معده با رب میوه­های خوشبو مانند سیب و به و گلابی به­خصوص بعد از غذا و نیز تقویت قلب

۵-درصورت مشارکت مراق، استفاده از حابسات ابخره مانند گشنیز

۶-درصورت مشارکت کرم امعا، تقویت قلب تا ابخره متصاعد از کرم­ها را قبول نکند.

۷-درصورت مصرف سموم، تقویت قلب و استفاده از ترشی زیاد در غذا

۸-اگر ناشی از خونریزی شدید یا کثرت تخلیه منی یا سوءتدبیر غذایی باشد، استفاده از غذاهای جید الکیموس و تقویت قلب با مفرّحات

۹-درصورت اجتماع صفرای لذّاع در معده، پرهیز از غذاهایی که مستحیل به صفرا می­شوند.

*** خفقان ازجمله امراض ارثی است که چون شدّت یابد و قلب ضعیف شود، غشی آورد و بسا که دفعتاً هلاک کند.

*** چون خفقان مزمن شود، ازهر قسمی که باشد؛ ضعف دل ایجاد کرده و مُحدِث غشی می­گردد و بعد از چند مدّت به مرگ می­انجامد.

*** اگرچه دراین­جا انواع مختلف خفقان را همراه علل و علائم و راهکارهای درمانی ذکر کردیم؛ امّا تشخیص دقیق آن­ها برعهده طبیب حاذق می­باشد. و برای این­که عموم مردم بهره­مند گردند، می­توان گفت که بطور خیلی کلّی همه انواع را می­توان به دو دسته کلّی خفقان حار (گرم) و خفقان بارد (سرد) تقسیم کرد. یک راه تشخیصی ساده برای تمایز بین این دو، استفاده از بادرنگ (خیار) می­باشد:

در یک لیوان آب خیار، ۱۰ عدد قرنفل (میخک) را به مدّت یک شب بخیسانند. روز بعد آن را صاف کرده و با یک لیوان ماءالعسل مخلوط کنند. از دو لیوان حاصل­شده، یک لیوان را بین ساعت ۱۰ تا ۱۲ صبح و یک لیوان دیگر را بین ۴ تا ۶ عصر میل کنند. اگر طپش قلب برطرف شود، نشانه وجود خفقان حار است.

*امّا بطور کلّی در همه انواع خفقان باید از بعضی چیزها پرهیز کرد:

۱) شراب  ۲)غذاهای ترش  ۳)غذاهایی که ایجاد ریح می­کنند.

چند نمونه از مفردات غذایی و دارویی ساده برای انواع خفقان:

چای ختایی (چای سفید):

در خفقان حار: چای ختایی ۱۳ گرم، لیموی عمانی یک عدد، آبجوش یک لیوان. همه را در قوری ریخته و به مدت ۲۰ دقیقه دم کنند و سپس بنوشند. این دستور را می­توان روزی ۳ بار تکرار کرد.

در خفقان بارد: چای ختایی ۱۳ گرم، میخک ۴ عدد، دارچین قلم یک گرم، هل سبز ۲ عدد، آبجوش یک لیوان. همه را در قوری ریخته و به مدت ۲۰ دقیقه دم کنند و سپس بنوشند. این دستور را می­توان روزی ۳ بار تکرار کرد.

بالنگو:

تخم بالنگو مقوّی قلب بوده و باعث کاهش طپش قلب و احساس سبکی در قفسه سینه می­شود. همچنین در کاهش احساس وحشت هم مفید است. شربت آن در رفع خفقان و توحّش، فواید زیادی دارد.

دستور ساخت شربت تخم بالنگو: یک­سوم لیوان گلاب، دوسوم لیوان آب، یک قاشق مرباخوری شکر، یک قاشق چایخوری تخم بالنگو. همه را با هم مخلوط کرده و جرعه­جرعه می­نوشند.

گاوزبان:

خوردن یک مثقال(حدود ۵ گرم) گاوزبان [مثلا دم­کرده آن] هنگام خواب در چند شب متواتر، نفع عظیمی در خفقان دارد. همچنین شربت گاوزبان و سیب با بیدمشک منفعت عظیمی دارد.

گلاب: از عرقیات مفرّح و مفید در خفقان حار است.

میوه­ های بارد و مقوّی قلب: سیب، به و گلابی که در خفقان حار نافع­اند.

شربت سیب با گلاب، آناناس، تمرهندی، انبه، اترج(بالنگ) و هندوانه: نافع در خفقان حار

ریحان، نعناع، مربای سیب و مربای به: نافع در خفقان بارد

شیره انگوری: مداومت آن با شیر تازه و اندک بادام، جهت هزال (لاغری مفرط) و خفقان و ضعف احشا، عجیب­الأثر است.

لیمو: نافع در خفقان حار و خفقان سوداوی

فرنجمشک: نافع در خفقان بلغمی و سوداوی

افتیمون، امبرباریس(زرشک)، انسیون، بادرنجبویه، بنفشه، فندق، دارچین، رازیانه، ریواس، پسته، مرزنجوش، عرق بهارنارنج، آس(مورد)، کاسنی، هل، آب طلا و نقره: مؤثر در رفع خفقان بنا به سبب آن.